Situering

Afhaalmaaltijden zijn vaak verpakt in wegwerpmateriaal waardoor ze voor een hoop afval zorgen. Dit durft al eens op de grond belanden en hup…weer wat zwerfvuil erbij.

De stad Roeselare startte het project “Mooi meegenomen” in november 2022. Het actieplan omvatte een reeks stadsbrede initiatieven die gericht waren op het stimuleren van hergebruik en sorteren, zonder het gedrag van doelgroepen in een negatief of belerend daglicht te plaatsen.

Door meten, informeren, motiveren en faciliteren werden handelaars, burgers, bezoekers, collega’s en andere betrokkenen  gestimuleerd om bij te dragen aan een schoner, duurzamer stadsbeeld, met als doel een positieve verandering op lange termijn. De initiatieven moesten aantrekkelijk zijn voor deze groepen, en ze werden ontworpen om hen te informeren en sensibiliseren zonder te veel gedragsverandering te eisen.

Doelstelling

Met hun actieplan streefde Roeselare naar:

• Een deelname van 30% van de horeca- en handelszaken in een perimeter van 350 meter rond de Munt
• Een vermindering van 25% van het aanwezige zwerfvuil in de openbare ruimte
• Een vermindering van afval in de aanwezige straatvuilnisbakjes

Actieplan

Roeselare ondernam volgende acties:

1. Zwerfvuil meten: Het zwerfvuil in en rond de straatvuilnisbakken op de Munt werd over een periode van 2 jaar 7 keer gemeten, dit om de effectiviteit van de initiatieven te monitoren.
2. Campagne “Mooi Meegenomen”: In samenspraak met Gelotology werd de campagne “Mooi meegenomen” opgezet met het doel de hoeveelheid afval te verminderen en het gebruik van herbruikbare alternatieven te bevorderen.
3. Informeren en sensibiliseren: burgers, studenten, passanten, collega’s en buurtbewoners werden geïnformeerd en gesensibiliseerd over het belang van hergebruik en het verminderen van afval. Dit gebeurde via verschillende kanalen en activiteiten.
4. Nieuwe gebruiken introduceren: Een van de initiatieven was de strategische uitrol van waterpunten doorheen de stad om het gebruik van herbruikbare flessen te bevorderen. In 2025 worden er op 2 locaties een drinkwaterpunt voorzien. Dit op het Munitieplein en de binnentuin stadhuis.
5. Handelaars motiveren: Er is een poging gedaan om handelaars te motiveren om zich in te zetten voor netheid en duurzaamheid, maar de opmaak van een netheidscharter is nog niet gerealiseerd. Dit blijft een belangrijke actie die nog verder ontwikkeld moet worden.
6. Afvalscan in horeca – en handelszaken: Bij 4 horeca- en handelszaken werd een afvalscan uitgevoerd om inzicht te krijgen in de afvalstromen en mogelijkheden voor verbetering van afvalbeheer. Hier gaan we in dit artikel niet verder op in.
7. Onnodige verpakking weren:  Er werd gewerkt aan het weren van onnodige verpakkingen bij handelaars en horecazaken.
8. Faciliteren van afvalrecipiënten: Er werd gezorgd voor voldoende, goedgeplaatste en indien nodig aangepaste afvalrecipiënten. Bv straatvuilnisbak voor pizza’s
9. Handhaving: Er werd ook gekeken naar handhaving van de regels rondom afval en netheid om naleving te verzekeren.

Genomen maatregelen

Zwerfvuil meten

Meten is weten. Uit de metingen die Roeselare tijdens het project uitvoerde (periode van twee jaar), haalde ze volgende informatie:

Afval in de vuilnisbak

• Afval in de straatvuilnisbakken op basis van het gewicht bestaat voor het merendeel uit recycleerbare materialen, met uitzondering van het restafval (34%)
• Er zijn variaties in het afvalgedrag, met veranderingen in het sorteerpatroon voor verschillende recycleerbare materialen door de tijd heen.
• De meerderheid van het afval bestaat niet uit verpakkingsmateriaal (40%), maar uit andere materialen, die mogelijks moeilijker te recyclen of te verwerken zijn.
• De on-the- go verpakkingen namen aanzienlijk toe, terwijl het organisch afval afnam en de variatie in blikjes en hondenpoep minder uitgesproken was. Papier en plastic vertoonden een stijging in de laatste metingen.
• Op basis van het gewicht vertegenwoordigden on- the -go verpakkingen 18,3% van het totaalgewicht van het afval in de straatvuilnisbakken. Echter, op basis van het aantal stukken was het aandeel on- the- go verpakkingen aanzienlijk groter, namelijk 39,6 %. Dit geeft aan dat, hoewel deze verpakkingen relatief licht zijn in gewicht, ze in aantal een belangrijk deel van het afval uitmaken.

Zwerfvuil     

• Peuken (55%) is het grootste aandeel in het zwerfvuil, gevolgd door on- the- go verpakkingen (14%) en papier en karton (12%) en blikjes (7%)
• In het zwerfvuil rond de straatvuilnisbakken op het plein op basis van gewicht was de restfractie(63%) het grootste aandeel, gevolgd door PMD (14%) en glas (9%)
• De verhouding van verpakkingen in zwerfvuil is iets lager dan verpakkingen uit de straatvuilnisbakken, maar verpakkingen (30%) vormen nog steeds een aanzienlijk deel van het ingezamelde zwerfvuil.

Preventie

“Beter voorkomen dan genezen”. Afval dat er niet is, kan immers geen zwerfvuil worden. Weg met die éénmalige verpakking dus. Roeselare sprak hiervoor haar handelaars aan. Er werd gekeken of mensen hun afhaalmaaltijden konden afhalen in herbruikbare potjes die ze zelf meebrachten.

Ook de eigen stadsdienst stak de handen uit de mouwen. De ‘potjesbib’ zag het leven op 7 centrale stadlocaties; Een centrale plek waar je herbruikbare potjes kan lenen om naar een takeawayrestaurant te gaan. In 7 verschillende handelszaken kan het Roeselaars personeel ondertussen terecht met hun herbruikbaar recipiënt.

Naast de potjesbibliotheek bood het stadsbestuur ook een herbruikbare broodjesverpakking aan het personeel. Dat is een handig herbruikbaar opbergsysteem voor een broodjeslunch dat je kan gebruiken in plaats van een brooddoos of een éénmalige verpakking. In Roeselare is deze herbruikbare broodjesverpakking ondertussen ook in de handel terug te vinden.

Bevindingen     

De inzet van herbruikbare verpakkingen en herbruikbare potjes door het gemeentepersoneel was beperkt succesvol. Het gebruik van de herbruikbare broodjesverpakking, de zogenaamde “Boc’n Roll” is hoger in een context van eigen boterhammen meenemen, maar herbruikbare potjes worden zelden gebruikt en vaak verloren. Het verplicht stellen van herbruikbare verpakkingen blijkt de kans op succes aanzienlijk te vergroten.

Ook reguliere klanten gebruiken zelden herbruikbare verpakkingen of herbruikbare potjes. Vrijwillige deelname blijkt ook bij hen niet effectief, wat aangeeft dat ook daar verplichting nodig is om hergebruik te stimuleren.

Het gebruik van herbruikbare potjes stuit ook op praktische uitdagingen zoals het aanpassen van de weegschaal en hygiënische zorgen, omdat meegebrachte potjes niet altijd schoon zijn.

Bij één traiteur is het verplicht om een eigen potje mee te nemen bij acties zoals “Too Good To Go”, wat de acceptatie van herbruikbare verpakkingen vergroot. Dit wijst er dus effectief op dat verplichting een positieve invloed heeft.

Toekomstige plannen           

• Klanten mogen hun eigen verpakkingen nog altijd blijven meenemen, hoewel de respons nog altijd beperkt is.
• In de toekomst wil Roeselare nog verder gaan op het vlak van afvalpreventie door een drinkwaterpunt te voorzien op een centrale drukbezochte plaats in de stad. Zo biedt ze de burger een extra opportuniteit om die wegwerpverpakking achterwege te laten.

Infrastructuur   

Om te voorkomen dat afval op de grond belandt, is het uitermate belangrijk dat er voldoende afvalrecipiënten aanwezig zijn en dat deze op de juiste plaats staan. Ze zijn best goed bereik-én zichtbaar. Zo vinden mensen gemakkelijker de weg naar de vuilnisbak. Roeselare besloot zo om in het voorjaar van ’22 op hun testlocatie “De Munt” vijf nieuwe straatvuilnisbakken te plaatsen. Ingebouwde peukenhouder incluis, gezien peuken toch altijd een groot onderdeel uitmaken van het aanwezige zwerfvuil. Later, in juli’22 plaatsten ze nog een extra vuilnisbak. Deze keer eentje met een aangepaste pizzaopening zodat de pizzadozen niet meer op de grond belanden, maar gemakkelijk in de aangepaste vuilnisbak terecht kunnen. Deze nieuwe opstelling werd 2 jaar opgevolgd, met vier metingen per jaar.

Sensibilisering en communicatie    

“Alles wat je hergebruikt, is mooi meegenomen”  Met deze leuze bracht Roeselare hun project naar de burger. Een sensibiliseringscampagne met een actieve boodschap: alles wat een steentje bijdraagt… is mooi meegenomen. Een campagne die aan burgers duidelijk maakt dat ze welkom zijn met hun eigen verpakking en/of onnodige verpakkingsmaterialen niet standaard met  de klant mee te geven, maar hem of haar te laten vragen. Denk aan servetten, elastiekjes rond broodjes etc. de campagne werd breed verspreid, het kreeg een plek in verschillende kranten.

14 Ambassadeurs namen deel aan de campagne, prijkten op affiches en gaven interviews. Hun informatie is terug te vinden op de webpagina die de stad aanmaakte. Als er een nieuwe ambassadeur bijkomt, krijgt die een plaatsje op de webpagina die te bereiken is via een QR- code. Zo moet er geen extra communicatiemateriaal ontwikkeld worden die de afvalberg alleen maar kan doen groeien.

Participatie   

Om resultaat te bereiken kan je niet zonder medewerking van alle stakeholders.

Horeca en Handelszaken  

• In de samenwerking met de 14 ambassadeurs (10 uit de voedingssector en 4 uit de niet- voedingssector) werd er niet gekozen voor een algemene aanpak. Iedere handelszaak heeft tenslotte zijn eigen identiteit en werking bv. broodjeszaak t.o.v. een traiteur, frituur… Hier werd rekening mee gehouden door persoonlijke en gerichte afspraken te maken. Er was ook geen extra kost voor de deelnemende handelszaak. Ook niet wat personeelsinzet betreft. Hiermee wenste Roeselare de instapdrempel laag te houden, waardoor de kans op succes groter is.
• Op dolle dinsdag, als er speciale aanbiedingen waren waardoor de verkoop van pizza’s piekte, bleek er soms onvoldoende capaciteit voor pizzadozen. De stad Roeselare ging in gesprek met zowel Pizzahut als Domino’s pizza met  de vraag of zij op piekmomenten een tour konden doen om de achtergebleven pizzadozen op te ruimen. De stad wil zo de betrokken handelszaken wijzen op hun verantwoordelijkheid bij een grote afvalberg.

Aandachtspunten      

• Geen universele aanpak mogelijk door de diverse aard van de deelnemende handelszaken (bijv. boordjeszaak vs. frituur)
• Succes werd bevorderd door persoonlijk, gerichte afspraken en het vermijden van extra kosten voor de handelaars.
• Heldere afspraken en voldoende publiciteit zijn essentieel voor een succesvolle samenwerking en grotere zichtbaarheid van het project. Het blijkt dat vrijwillige deelname aan herbruikbare verpakkingen niet breed wordt geaccepteerd. Verplichting is noodzakelijk om effect te sorteren, al is er weinig enthousiasme bij de handelaars om dit te ondersteunen. De beperkte inzet van herbruikbare verpakkingen zoals de Boc’n & Roll en herbruikbare potjes wijst op een gebrek aan consistentie, en de verplichting lijkt de meest effectieve maatregel om gedragsverandering te realiseren.      

Andere stakeholders

• Binnen de secundaire school MSKA kreeg het project een plekje binnen het 7^de jaar integrale veiligheid. Na een toelichting over het project, gingen de leerlingen zelf aan de slag rond de zwerfvuilproblematiek door een eigen actieplan op te stellen. De focus lag hierbij op pizzadozen en sigarettenpeuken. De leerlingen werkten een Pac- man tekening uit die de bezoekers de weg naar de vuilnisbak wijzen en zo aangeven waar de pizzadozen en sigarettenpeuken terecht moeten komen.

• Het moet duidelijk zijn wat er van wie juist verwacht wordt. Afspraken die je best vastlegt. Mooimakers werkte een voorbeeldcharter uit die je hier kan terugvinden.

Handhaving

In het kader van handhaving zet Roeselare Gemeenschapswachten (die dagelijks toezicht houden) en OVAM-zwerfvuilhandhavers in (2 à 3 keer per maand). De meeste vaststellingen waren peuken. Het echt op heterdaad betrappen van mensen die ander vuil op straat gooien (zoals bijvoorbeeld blikjes of wegwerpverpakkingen) komt minder frequent voor.

• In 2022 werden er op de Munt 27 GAS- boetes uitgeschreven voor sigarettenpeuken.
• In 2023 steeg dit naar 29.
• Er zijn in 2023 daarnaast 2 vaststellingen van ander zwerfvuil en 1 van sluikstort gerapporteerd.

Vanuit het stadsbestuur staat men achter de nultoleratie op zwerfvuil. Alternatieve straffen voor jongeren komen ook aan bod. Deze alternatieve straf bestaat uit het mee gaan opruimen van zwerfvuil.

Conclusie

Enkele genomen conclusies  

• Financiële prikkels blijken voor jongeren een belangrijke motivatie te zijn om herbruikbare materialen te gebruiken. Korting of beloningen kunnen hierbij effectief zijn.
• Het gebruik van herbruikbare materialen moet wijdverspreid zijn om effectief te zijn. Er is een kritische massa nodig waarbij het gebruik van herbruikbare materialen de norm wordt, en niet de uitzondering.
• Gemak is cruciaal. Gebruikers (en handelaars) moeten geen extra moeite hoeven doen, zoals afwassen of omslachtige processen. Het systeem moet eenvoudig zijn, zonder extra belasting voor de gebruiker of handelaar.
• De betrokkenheid van de handelaar is essentieel. Klanten willen niet het gevoel hebben da ze een uitzondering zijn als ze gebruik maken van herbruikbare materialen. Het moet standaard zijn, niet iets waar speciale aandacht aan moet worden besteed.
• Er is behoefte aan meer bewustwording over wat recycleren echt betekent. Dit kan door middel van educatie en informatievoorziening over het proces en de voordelen van recycleren.
• De gemeente speelt een belangrijke rol. In het stimuleren van hergebruik en recycling. Informatiecampagnes, voorlichting en infrastructuur kunnen vanuit de stad komen om de gedragsverandering te ondersteunen.
• Kleine haalbare veranderingen kunnen leiden tot grote effecten. In plaats van radicale maatregelen, kunnen stapsgewijze veranderingen in gedrag op grote schaal een aanzienlijke impact hebben.
• Gebruik van het MAT- model. Het vormt een strategische aanpak om gedragsverandering te realiseren:

• Motivatie: Creëer motivatie om herbruikbare materialen te gebruiken.
• Ability: Zorg dat hergebruik makkelijk en toegankelijk is.
• Triggers: Gebruik prikkels om mensen aan te zetten tot hergebruik.

Resultaten

1. Het doel om 30% van de horeca- en handelszaken in een perimeter van 350 meter rond de Munt deel te laten nemen, werd behaald. Dit wijst op een goede acceptatie van het project door lokale bedrijven.
2. Het doel om het straatbeeld te verbeteren en 25% minder zwerfvuil te realiseren, gemeten aan de hand van een netheidsbarometer, werd niet behaald.
3. Het streven om het zwerfvuil en sluikstort van restafval in de straatvuilnisbakken op de Munt met 30% te verminderen, werd eveneens niet gehaald.

Terwijl de participatie van de lokale bedrijven succesvol was, bleven de doelen voor het verbeteren van het straatbeeld en het verminderen van zwerfvuil en sluikstort niet binnen de beoogde cijfers.