Situatie

In 2020 startte Mooimakers in het kader van een coachingtraject een project op in samenwerking met de stad Zoutleeuw en de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) rond de installatie van een drijfvuilvanger op de Kleine Gete​ om het drijvend zwerfvuil aan te pakken. De medewerkers van Zoutleeuw waren ervan overtuigd dat er veel zwerfvuil in de Kleine Gete belandde vanop het vasteland. Hoe ze de problematiek het best aanpakten, werd op basis van een doorgedreven monitoring in kaart gebracht. 

Maatregelen

Op 2 specifiek gekozen locaties installeerden ze een drijfvuilvanger. Een drijfvuilvanger is een drijvende flexibele constructie die bestaat uit twee houten balken aan de oever, een cilinder met een dekzeil die het drijvend afval tegenhoudt. Deze manier van werken is de enige mogelijkheid om drijfvuil tegen te houden zonder de fauna en flora te verstoren en de hoeveelheden van de verschillende afvalfracties te monitoren.  

Monitoring

Om die verschillende afvalfracties doorgedreven te monitoren werd een meetformulier opgesteld met negen categorieën. Gedurende meer dan 3 jaar (02/2021 – 06/2024) werd er data verzameld over het drijfvuil op de Kleine Gete. Tijdens het ledigen van de drijfvuilvangers werden de afvalfracties nauwkeurig geregistreerd op het meetformulier. 

Een eerste analyse van de gegevens vond plaats in 2022. De stad Landen die ondertussen ook in een coachingtraject van Mooimakers stapte, haakte in op het project in december 2022 en installeerde op haar grondgebied in samenwerking met VMM ook twee drijfvuilvangers op de Kleine Gete. Ze volgden hierbij dezelfde werkwijze als hierboven meegegeven en zetten eveneens in op een doorgedreven monitoring. In 2024 vond een tweede finale analyse van de gegevens plaats en werd er gekeken naar mogelijke stappen voor de toekomst. 

Algemene tendensen

Uit de gegevens waren er een aantal tendensen waarneembaar. In de grafiekweergave (optelsom van absolute aantallen van die maand van verschillende metingen) zijn 5 uitschieters te herkennen:  

• Piek 1:    juli 2021 – april 2022
• Dal 1:      december 2021 – januari 2022
• Dal 2:      mei 2022 – augustus 2022
• Dal 3:      juni 2023 – augustus 2023
• Piek 2:    oktober 2023 – maart 2024

Uit de metingen bleek dat drijfvuilvangers af en toe te kampen hebben met operationele mankementen eigen aan de gebruikte methodiek (de drijfvuilvanger die van zijn hengsels schoof) en zijn gevoeligheid aan extreme weersomstandigheden (bijv. bij overstromingen), waardoor er soms grote blokken data ontbreken in de dataset. Daarnaast ontbreken er af en toe metingen door allerhande redenen. Deze worden weergegeven als een daling in de grafiek (zie dal 1,2 en 3). 

Dat drijfvuilvangers gevoelig zijn aan (extremere) weersomstandigheden bleek uit de analyse (Piek 1 en 2 = extreme weersomstandigheden). In periodes van extreme weersomstandigheden komt er ook afval uit de riolen terecht in de Kleine Gete omdat zij de grote toevloed water niet kunnen slikken. 

Bij afwezigheid van de twee triggers die zorgen voor de pieken en de dalen in de grafiek, is de tendens van verzameld drijfvuil vrij stabiel. Als er gekeken werd welke fracties aangetroffen werden in het verzamelde zwerfvuil, waren dit vooral drankverpakkingen en grof zwerfvuil (sloophout en isolatiemateriaal). 

Uit de metingen blijkt ook dat het aandeel zwerfvuil en sluikstort dat opgevangen wordt door een drijfvuilvanger eerder beperkt is. In Landen brachten we zowel het gewicht als het absolute aantal van het verzamelde drijfvuil in kaart. Het grote verschil in gewicht en absolute aantal was opmerkelijk. Hierbij geven we wel mee dat natte items opmerkelijk zwaarder worden en dat er geen onderscheid werd gemaakt tussen de verschillende categorieën. De absolute cijfers die in deze grafiek worden weergegeven zijn dan ook een optelsom van alle categorieën. 

Tendensen afgebakende segmenten

Over het hele traject kunnen er een aantal segmentuitspraken gedaan worden die in lijn liggen met de algemene tendensen. Namelijk over twee afgebakende trajecten. De tendensen voor het derde traject waren eerder beperkt.    

• Tussen Kruisveldstraat en Leeuwerstraat (Zoutleeuw)
• Tussen Leeuwerstraat (Zoutleeuw) en Schabergstraat (Landen)
• Tussen Schabergstraat en Ardevoorstraat eerder beperkt (Landen)

Zoutleeuw - Kruisveldstraat

De waargenomen piek in de grafiek valt te verklaren door de zware overstromingen in 2021. De meest voorkomende categorieën (in absolute aantallen) zwerfvuil waren drankverpakkingen/PMD (1808) en grof zwerfvuil (1270). Het gemiddeld aantal stuks per meting voor categorie 1 was 20,17 (het aantal stuks zwerfvuil verzameld op 1 meting). 

Zoutleeuw - Leeuwerstraat

Ook hier is piek 1 te verklaren door de zware overstromingen van 2021. De overige metingen volgen de algemene tendensen. Hier komen drankverpakking/PMD (1529) het meest voor in absolute aantallen. Het gemiddeld aantal stuks per meting is eerder beperkt omdat het over een lange strook gaat: voor categorie 1 was het gemiddeld 19,86 (het aantal stuks zwerfvuil verzameld op 1 meting).

Landen - Schabergstraat

De metingen volgen de algemene tendensen. Hier zijn de meest voorkomende categorieën (in absolute aantallen) drankverpakkingen/PMD (660) en grof zwerfvuil (512). Het gemiddeld aantal stuks PMD per meting was 10,3, voor grofvuil bedroeg dit 8,17. Het afval in gewicht van alle categorieën samen bedroeg op jaarbasis maar 141,4kg.

Landen - Ardevoorstraat

Aan de Ardevoorstraat ontbraken er heel wat gegevens, waardoor deze best ook genuanceerd bekeken worden. Hier waren drankverpakkingen/PMD (286) en grofvuil (245) ook weer de meest voorkomende categorieën (in absolute aantallen). Het gemiddeld aantal stuks per meting was respectievelijk 8,17 en 7. Het afval in gewicht van alle categorieën samen was op jaarbasis maar 96,5kg. 

Conclusie

Drijfvuilvangers helpen onze waterlopen proper houden, maar het aandeel zwerfvuil t.o.v. zwerfvuilgevoelige locaties op het land is eerder beperkt. Daarnaast is het belangrijk rekening te houden met de invloed van de weersomstandigheden en andere triggers die een invloed hebben op het functioneren van de drijfvuilvangers. 

In Landen en Zoutleeuw werden vooral de fracties drankverpakkingen/PMD en grofvuil uit het water werden gehaald.