Situering 

In april 2024 startte Turnhout in samenwerking met Mooimakers een project op om de zwerfvuilproblematiek aan het winkelcentrum Turnova en de nabije omgeving aan te pakken. Turnova is gelegen in het hart van Turnhout net naast de Grote Markt. Gezien de ligging is het een geliefkoosde plek voor jongeren en ouderen om hun middagpauze door te brengen en om te hangen. Hierdoor verandert de omgeving vaak in een locatie met achteloos achtergelaten afval van voedingsverpakkingen, ook al zijn er verschillende straatvuilnisbakken aanwezig.  

Aanpak 

Turnhout pakte het probleem integraal aan met een positief effect als gevolg. 

Ze werkten op het verbeteren van de zichtbaarheid en toegankelijkheid van de afvalinfrastructuur. Boven elke grijze vuilnisbak werd een gekleurde T geplaatst met de boodschap "Hier is het". Deze visuele aanduiding werd als duidelijk en positief ervaren, waardoor Turnhout besloot het breder en blijvend in te zetten op andere locaties.  

Om het correct gebruik van de vuilnisbakken te stimuleren, brachten ze een visuele prikkel in de vorm van gekleurde voetstappen in krijt aan rond de bestaande vuilnisbakken (Nudging). Deze maatregel werd echter minder positief onthaald dan de borden boven op de grijze vuilnisbakken. Het aanbrengen van de voetstappen was arbeidsintensief: de krijtverf vervaagde snel en moest regelmatig opnieuw worden aangebracht. Dit verminderde de duurzaamheid en efficiëntie van deze aanpak. 

Daarnaast experimenteerden ze gedurende drie maanden met vier sprekende vuilnisbakken. Deze waren uitgerust met geluidsboodschappen in het lokale dialect en beschikten over een brede inwerpopening. De interactieve functie zorgde voor betrokkenheid bij de gebruikers, maar leidde ook tot ongewenst gedrag: de schuif werd vaak geopend louter om het bericht te beluisteren, en de brede opening bleek sluikstorten van grotere items te faciliteren. Na afloop van de zomer werden deze bakken verwijderd wegens de beperkte inhoudelijke meerwaarde. 

De stadswachten speelden een actieve rol in de persoonlijke communicatie met burgers — zowel ouderen als jongeren — wanneer zij gebruik maakten van de vuilnisbakken. Deze directe benadering, vaak ondersteund door een kleine incentive (een Turnhoutse cadeaucheque van €3 (gelijk aan één koffie)), werd door de burgers positief onthaald. Het fungeerde als een laagdrempelige aanzet tot dialoog en discussie over zwerfvuil.  De interactie werd gewaardeerd, wat wijst op een succesvolle en verbindende communicatiestrategie. 

Overtreders werden aangesproken over hun foutieve gedrag door de stadswachten tijdens en na de actie. Deze directe aanpak droeg bij aan de bewustwording en gedragsverandering. De zichtbare aanwezigheid van stadswachten die belonen en slecht gedrag benoemen, heeft een positieve invloed op het straatbeeld en versterkte het signaal dat zwerfvuil niet wordt getolereerd. 

Er werden persberichten verspreid om de zichtbaarheid van het initiatief te verhogen.

Monitoring en resultaat 

Om het effect van de maatregelen op te volgen maakte Turnhout gebruik van de monitoringsmodule binnen het Mijn Mooie Straat-platform.  Uit de nulmetingen en de effectmetingen bleek dat het aantal stuks zwerfvuil daadwerkelijk was afgenomen dankzij de genomen maatregelen. Bij de nulmeting in 2025 was er beduidend minder zwerfvuil. 

Conclusies en lessen voor de toekomst

• De zichtbaarheid van een vuilnisbak is essentieel. Afvalcontainers moeten opvallend en kleurrijk zijn of duidelijk in het oog springen, zoals aangetoond door de effectiviteit van de T-borden. 
• De verschillende acties zorgen voor een verhoogde zichtbaarheid van de vuilnisbakken, betrokkenheid en bewustwording van burgers. 
• De combinatie van directe communicatie, beloningen en handhaving is effectief voor positieve gedragsverandering en het stimuleren van de dialoog.