Een goed uitgewerkt vuilnisbakkenplan is de basis van een integraal zwerfvuilbeleid. Mooimakers voorziet lokale besturen van de nodige richtlijnen hoe je vuilnisbakken optimaal kan inzetten in de strijd tegen zwerfvuil en sluikstort. Hoe stuur je bij zodat er minder zwerfvuil ontstaat? Hoe kies je een vuilnisbak die mensen effectief gebruiken? Op welke plekken zijn vuilnisbakken zinvol? De stad Mechelen ging met deze richtlijnen concreet aan de slag. Hoe ze dit deden lees je hieronder.  

Enkele cijfers 

Eind 2022 beschikt Mechelen over 415 openbare vuilnisbakken waarvan er op korte termijn 315 vernieuwd werden. De nieuwe vuilnisbakken zijn van het model semi ondergronds Traflux Pilar van 200 liter met RAL kleur 7013. Ze hebben een geïntegreerde assenbak in het vaste deel van de vuilnisbak. Deze assenbak kan je later op een eenvoudige manier verwijderen.  

Op locaties waar veel volk passeert of waar ze enige tijd vertoeven, is op de afvalbakken een pop-up paneel bevestigd met langs twee zijden de mogelijkheid tot communicatie.  

In 2017 waren er nog maar liefst 1103 openbare vuilnisbakken van 60 en 40 liter. De uitvoering van het vuilnisbakkenplan zorgde voor een daling van 63% van het aantal vuilnisbakken, maar de opvangcapaciteit bleef quasi ongewijzigd. 

Met het oog op optimalisatie herbekeek de stad Mechelen het spreidingsplan van haar vuilnisbakken. Dit gebeurde op basis van enkele criteria rond de positionering van de vuilnisbakken. 

Criteria om een vuilnisbak te plaatsen 

Om te beginnen, bepaalden ze 4 Team Openbare Netheid (TON)-sectoren: 

• Sector Centrum 

1. Deelsector Shoppingas 1 
2. Deelsector Shoppingas 2 

• Sector Noord 
• Sector Zuid 
• Sector Rand 

Door de sector “Centrum” lopen 2 belangrijke winkelstraten.  

Elke sector heeft een ‘vuilnisbakcenterpunt’ met daarrond een straal die varieert per zone. Binnen die straal bevindt er zich maximaal 1 vuilnisbak. 

In principe bevindt er zich dus één vuilnisbak in elk van deze cirkels met als middelpunt de vuilnisbak . Er zijn een paar belangrijke uitzonderingen. Zo heb je in een openbaar park in de buurt van een zitbank natuurlijk ook graag een vuilnisbak. Of bij een schuilhuisje van de bushalte. Om op zulke situaties in te spelen werden er specifieke criteria bepaald.  

Voor de sectoren werd afgesproken dat: 

• elk openbaar plein dat groter is dan 0,20 ha mag beschikken over 2 vuilnisbakken met een capaciteit van elk 200 liter. Is het plein kleiner dan wordt dat teruggebracht naar 1 vuilnisbak. 
• elk openbaar plein dat kleiner is dan 0,20 ha mag maximaal beschikken over 1 vuilnisbak met een capaciteit van 200 liter. Er is geen maximum vastgelegd op pleinen, noch in parken, tuinen of speelpleinen. Een stijgend bevolkingsaantal in bijvoorbeeld een wijk laat een extra plaatsing toe (zie verder).
• vuilnisbakken mogen worden gepositioneerd binnen 2,5 meter van een zitbank, met een maximum van 1 vuilnisbak per cluster van 3 zitbanken.  Alles wordt bepaald in functie van een maximale zichtbare spreidingsgraad.
• elk openbaar speelplein, speeltuin, stadspark en stadstuin een vuilnisbak heeft die tussen minimum 15 en maximum 30 meter verwijderd is van de in- of uitgang. Extra vuilnisbakken kunnen geplaatst worden als er zitbanken aanwezig zijn.  

• er een vuilnisbak binnen een plantvak kan en mag geplaatst worden als de grondoppervlakte van die vuilnisbak kleiner is dan 5% van de oppervlakte van het plantvak. 

• er bij bushalteschuilhuisjes één vuilnisbak komt te staan binnen een afstand van maximum 2 meter. Afvalbakken worden in de kijkrichting van de bushalte gepositioneerd. De kijkrichting is de richting gericht naar het bushalteschuilhuisje. Er is de mogelijkheid die zowel links als rechts daarvan te plaatsen in functie van de vrije doorgang op voetpaden of in functie van de andere nutsobstakels. Gaat het om een cluster tot 3 schuilhuisjes dan blijft het bij die éne vuilnisbak. 

• in het geval van openbare, geasfalteerde rijbanen met fietspad of straten langs waterlopen in verstedelijkt gebied er maximaal per kilometer een vuilnisbak staat.

• In het geval van jaagpaden die in niet verstedelijkt gebied liggen, wordt dat één vuilnisbak per 2 km. Mechelen plaatst uitsluitend vuilnisbakken aan jaagpaden in plaats van op jaagpaden. Zodat de bereikbaar per vuilnisvrachtwagen gegarandeerd is, zonder op de jaagpaden zelf tussen voetgangers en fietsers te moeten manoeuvreren. Dat betekent dat die vuilnisbaklocaties te vinden zijn waar openbare straten doodlopen op jaagpaden. Voor alle openbare vuilnisbakken in de buurt van jaagpaden tot een afstand van 20 meter t.o.v. de bermen, dijken of jaagpaden, moet je een vergunning aanvragen bij de Vlaamse Waterweg.

• elke school bij één in- of uitgang  één openbare vuilnisbak mag hebben. 

• er een openbare vuilnisbak mag zijn binnen de zone van een permanent vrij, onbelemmerd én rechtstreeks in 360° openbaar herkenbaar cameratoezicht. 

Elk specifiek criterium is altijd onlosmakelijk verbonden aan de hoofdcriteria én de uitsluitingscriteria. 

Overlappingen van de ‘virtuele cirkels’ met als centerpunten de vuilnisbakken zijn dus alleen mogelijk in de buurt van en in stadstuinen, stadsparken, speelpleinen en pleinen. Dat zijn tevens de locaties die bij mooi weer de hoogste concentraties bezoekers aantrekken.

Bij de heraanleg van nieuwe ruimten in het openbaar domein is het belangrijk altijd eerst advies te vragen aan de dienst openbare netheid. Als zij vinden dat een nieuw afvalpunt nodig is, kan deze geplaatst en opgenomen worden in de beheersinventaris van de afvalbakken. 

Impact stijging of daling bevolkingsaantal 

Wanneer het aantal Mechelaars stijgt of daalt dan zal dat op een zeker moment ook een impact hebben op het vuilnisbakkenbeleid. Dat werd ook vastgelegd a.d.h.v. specifieke criteria: 

• Per stijging van 300 officieel ingeschreven Mechelaars is een toename van 1 openbare vuilnisbak toegestaan. 

• Per daling van 300 officieel ingeschreven Mechelaars verdwijnt er een openbare vuilnisbak. 

De toepassing van de criteria op de 4 sectoren blijven in elk geval van stijging of daling ongewijzigd. 

Criteria om geen vuilnisbak te plaatsen  

Er zijn bepaalde plekken waar je in Mechelen omwille van de eigenschappen van de locatie géén vuilnisbak zal vinden. Het gaat dan om bijvoorbeeld: 

• Een openbaar natuurgebied of speelbos. Hier ben je als gast in dit gebied en neem je  je afval telkens terug mee. Daarenboven zijn deze gebieden dikwijls moeilijker bereikbaar voor de ledigingsdienst. 

• Een woonwijk of woonstraat. De norm is dat je in een woonwijk of woonstraat niet met afval gaat rondlopen. Ofwel neem je je afval terug mee naar huis, ofwel loop je ermee tot je aan een reguliere afvalbak komt. Het gaat hier over afval van out of home consumtpie. Dit heb je in principe niet bij als je in je woonwijk of –straat bent.  

• Op voetpaden waar de minimale vrije breedte minder is dan 110 cm. De toegankelijkheid voor alle gebruikers (personen met een beperking, kinderwagens...) moet behouden blijven. 

• De onmiddellijke omgeving van bedrijfs-, handels- of horecazaken. De afstand moet daar minimaal 3 meter zijn tussen de vuilnisbak en de in- of uitgang. Hiermee vermijd je dat bij onderhoudswerken aan deze zaken je niet telkens de afvalbak moet verwijderen. 

• De onmiddellijke omgeving van privé of openbare eigendommen. (minimaal op 1,5m afstand van de rooilijnen) 

• Op jaagpaden die uitsluitend toegankelijk zijn voor fietsers of vergunde dienstvoertuigen. 

• Aan bus- of wachthaltes zonder schuilhuisje 

• Indien de positie van een openbare vuilnisbak niet opgenomen is in Geoweb én Jewel, mag deze nooit opgenomen zijn de ledigingsroutes van openbare vuilnisbakken. Jewel is het digitaal opvolgsysteem voor het beheer van het groen- en straatmeubilair in Mechelen.