Situering

Na eerdere succesvolle initiatieven, besloot afvalintercommunale IDM haar pijlen te richten op de ontmoetingsplaatsen in de regio, nl. de parken en pleinen. Deze werden in samenspraak met de betrokken gemeentes geselecteerd.  De geselecteerde, goed onderhouden ontmoetingsplaatsen waren recent zeer mooi aangelegd of er waren aanpassingswerken gebeurd, waardoor ze nog aantrekkelijker waren bij de plaatselijke bevolking.

IDM merkte dat jongeren een groot aandeel hadden in het creëren van het zwerfvuil, omdat ze veel tijd spenderen in de geselecteerde parken en op de pleinen (voor en na schooltijd, tijdens de middagpauze, op woensdagnamiddag en zeker ook gedurende het weekend en dit zowel overdag als ’s avonds). Dit werd dan ook de doelgroep die ze wilden bereiken met hun project: de 14 tot 18-jarigen.

IDM wilde de jongeren op een hippe manier aansporen om “hun” park of plein netjes achter te laten en het afval IN de vuilnisbak te deponeren. Is er toch onverwachts een openbare vuilnisbak vol, dan zou het een automatisme moeten zijn om door te lopen naar de dichtstbijzijnde vuilnisbak.

Doelstelling

De doelstelling die ze nastreefden met hun project was een daling van het zwerfvuil met 15% op de geselecteerde probleemlocaties.

Integrale aanpak

Om te komen tot een mentaliteitswijziging bij een deel van de jongeren spoorde IDM hen aan om afval “on the go” in de vuilnisbak te droppen door de introductie van een coole move: “Trash Drop”. Om de move te promoten besloot IDM samen te werken met een lokale influencer Timon Verbeeck, die bij de lancering van het project een volgerspubliek had van meer dan 800.000 volgers op TikTok, een zeer grote potentiële doelgroep. IDM koos niet voor een  éénmalige actie ter plaatse, maar actie te voeren vanaf wanneer het beter weer werd tot na de start van het nieuwe schooljaar in de hoop dat dit meer vruchten zou afwerpen.

Infrastructuur

Bijna alle betrokken locaties beschikken over duo-vuilnisbakken voor gescheiden inzameling van restafval en PMD-afval én IDM beschikt al een hele tijd over een uitgerold vuilnisbakkenplan. De probleemlocaties die bij de uitrol van het project nog geen duo-vuilnisbakken hadden, hebben deze intussen wel gekregen.

Omgeving

IDM plaatste beurtelings per 14 dagen in de geselecteerde parken een opvallend omgevingselement, die de coole move en het digitale gedeelte van de anti-zwerfvuilcampagne “Trash Drop” extra ondersteunde. Het omgevingselement bestond uit de letters “#TRASH DROP” in verroeste metaaldraadkorven.  Aan de constructie kwamen telkens 4 openbare vuilnisbakken in de campagnekleuren: geel en paars. De letters waren opgevuld met proper gemaakt PMD-afval, als link naar de anti-zwerfvuilcampagne met als doel het aantrekkelijker maken om afval on the go IN de openbare vuilnisbak te krijgen. Er werden als extra trigger twee borden gemonteerd  met een foto van influencer Timon Verbeeck die een warme oproep doet om mee te doen met de “Trash Drop”. Hierop werd een QR-code voorzien met een link naar de landingspagina zodat de jongeren hun eigen “Trash Drop” konden delen op hun eigen social mediakanalen.

Door het omgevingselement in de parken en op de pleinen te plaatsen, werd de aandacht getrokken door jong en oud. Dat bleek ook zo bij de lediging van de vuilnisbakken die gemonteerd zijn op het omgevingselement. De vullingsgraad was halfvol tot vol. De lediging van deze vuilnisbakken werd tijdelijk opgenomen in de gebruikelijke ledigingsronde van het openbare vuilnisbakkenplan.

Onmiddellijk na de lancering viel de campagne duidelijk op. IDM werd tot tweemaal toe gecontacteerd door de organisatie van een evenement. Het omgevingselement “Trash Drop” werd op LO Trail en Popeiland gezet. Bij Popeiland werd als alternatief door IDM extra geïnvesteerd in de ontwikkeling van een levensgroot bord met de afbeelding van Timon Verbeeck. Ook hier was een QR-code voorzien die gelinkt was met de landingspagina. Het omgevingselement en het levensgrote bord konden op veel belangstelling rekenen, maar ook hier bleef wel de deelname aan de anti-zwerfvuilcampagne uit, m.a.w. er werden weinig foto’s van hun eigen “Trash Drop” gepost op social media.

Communicatie

Er werd ingezet op doelgerichte communicatie door de introductie van de “Trash Drop” als coole move om het zwerfvuil in de openbare vuilnisbak te krijgen. De “Trash Drop”-campagne werd in samenwerking met een communicatiebureau ontwikkeld.

De ondersteunende videomarketingcampagne vertrok vanuit een positieve en ludieke invalshoek, zonder de jongeren op een belerende manier te benaderen. Influencer en streekgenoot Timon Verbeeck maakte 6 korte ludieke video’s, opgenomen in de 6 gemeentes binnen het werkingsgebied. Timon Verbeeck wou ook een boodschap brengen vanuit een omgeving waar de jongeren veel tijd doorbrengen: de schoolbanken en de jeugdbeweging.

De video’s werden doelgericht via allerlei kanalen de wereld ingestuurd: Tiktok, Instagramstories, het You Tubekanaal Trash Drop, via advertising, de social mediakanalen van de betrokken lokale besturen en op de landingspagina www.trashdrop.be. Alle jongeren uit de regio tussen 14 en 18 jaar zagen de video's van de "Trash Drop" via zijn of haar social media verschijnen.

Het ontwikkelde logo beklemtoonde de samenwerking van IDM en Mooimakers. Het werd gebruikt in de vorm van stickers, borden, affiches, op de landingspagina, …

• De stickers kregen een plaats op de openbare vuilnisbakken op de ontmoetingsplaatsen, maar ook op andere plaatsen waar jongeren tijd doorbrengen: aan de bushalte, aan het station, op de snoeproute, …

• De affiches vond je terug in scholen, bibliotheken, de sporthal, het zwembad, … en allerlei andere openbare diensten.

Enkel het plaatsen van sensibiliserende borden, ophangen van banners met sensibiliserende boodschappen, het bestickeren van de openbare vuilnisbakken, … bleek in het verleden niet voldoende om de aandacht van de jongeren te trekken. Deze elementen gaan op lange termijn ook op in de omgeving waardoor ze niet meer worden opgemerkt.

De opvolging van de communicatie-acties deed IDM in samenwerking met een communicatiebureau.

Participatie

Timon Verbeeck leek de geknipte kandidaat omdat hij een streekgenoot is en perfect paste binnen de gekozen doelgroep. Het participatiegedeelte was tweeledig, enerzijds de jongeren stimuleren de Trash Drop over te nemen, de berichten te delen op hun (persoonlijke) sociale mediakanalen, elkaar uit te dagen en zich de Trash Drop eigen te maken. Anderzijds via het bord op het omgevingselement hun Trash Drop te laten delen om te tonen dat afval IN de vuilnisbak gooien, cool is. Bij beide doelstellingen was de participatiegraad laag. Het project leerde ons dat jongeren zeer waakzaam zijn als het om het delen van foto’s gaat.

Handhaving

IDM maakte een handhavingsplan op nadat de lancering van de campagne werd uitgevoerd: eerst werd ingezet op zachte handhaving en in een later stadium op harde handhaving.

Zachte handhaving

De zachte handhaving bestond uit twee bezoeken op welgekozen tijdstippen (als er veel jongeren op de baan zijn) van gemeenschapswachters, de GAS-vaststeller van IDM, medewerkers jeugddiensten, milieuambtenaar, … per geselecteerde parken en pleinen, aan de schoolpoort van GO De Moerbei en op het plein aan het KSA-lokaal in Wachtebeke. Bij goed weer konden ze een groot aantal groepjes jongeren bereiken. Bij regendagen jammer genoeg net wat minder.

Jongeren werden gewaarschuwd over het feit dat zwerfvuil achterlaten kan leiden tot een GAS-boete, ondanks hun jonge leeftijd. Goed gedrag werd geprezen. Jongeren gaven eerst vaak aan de actie niet te kennen, tot de filmpjes van Timon Verbeeck werden getoond. Er waren jongeren die plots meldden dat ze dat filmpje hadden zien passeren en zelfs leuk hadden gevonden ("geliked").

Harde handhaving

Enkele weken na de lancering van de “Trash Drop” en nadat het zachte handhavingsgedeelte (jongeren positief en sensibiliserend aanspreken) voorbij was, werd er overgegaan tot harde handhaving m.b.v. de gewestelijke GAS-vaststellers van OVAM. Wie nu op heterdaad betrapt werd voor een inbreuk tegen het produceren van zwerfvuil, werd onmiddellijk geverbaliseerd onder de vorm van een bestuurlijk verslag dat kan leiden tot een GAS-sanctie. De GAS-vaststellers van OVAM patrouilleerden op weekdagen, op momenten waarop veel jongeren buitenshuis vertoeven.

Monitoring

Bij de monitoring lag de focus op volgende fracties: restafval, papier en karton (P&K), PMD, GFT, glas en peuken (deze kunnen gelinkt worden aan jongeren). Om een correct zicht te krijgen op de grootte van de zwerfvuilproblematiek werd een kwantitatieve telling gedaan. Na de telling werd de doelplaats op afgesproken tijdstip opgeruimd en de monitoring werd nog vier keer herhaald.

De volledige probleemlocatie werd onderverdeeld in verschillende zones. In een onmiddellijke straal van 3 meter rond de openbare vuilnisbak telde ze het zwerfvuil en nadien ook het zwerfvuil dat verder verwijderd lag, maar wel nog binnen diezelfde afgebakende zone.

Dankzij de hulp van vrijwilligers (Propere Pioniers), de medewerkers van de technische diensten van de gemeente, de scholen, de milieuwachters, het ECO-team van stad Lokeren, …werden de parken en pleinen zwerfvuilvrij gemaakt op tijdstippen zoals afgesproken in het opruim- en meetschema.

De eerste vier nulmetingen zijn gedaan in het voorjaar van 2022. In het voorjaar van 2023 werden er per doelplaats nogmaals 4 nulmetingen uitgevoerd. Hier zagen we op sommige parken op één jaar tijd al een enorm verschil, zowel in positieve als negatieve richting. De weersomstandigheden hebben absoluut een grote invloed op de netheid van de parken en pleinen. Bij de nulmetingen zaten de openbare vuilnisbakken nooit overvol. Er was altijd voldoende capaciteit en mogelijkheid om het afval in de openbare vuilnisbak te deponeren. Dit is mede dankzij de optimale ledigingsrondes uit het openbaar vuilnisbakkenplan van de afvalintercommunale.

Bij de planning van de effectenmetingen keken ze naar het resultaat op korte termijn, net na de lancering van de campagne. Bij het bepalen van de momenten van zachte handhaving hielden ze zoveel mogelijk rekening met deze in te plannen net voor een effectenmeting. Er waren ook effectenmetingen op langere termijn (vlak voor de zomermaanden en in de zomermaanden).  Op dat ogenblik waren alle ludieke video’s van Timon Verbeeck al gelanceerd. In tussentijd brak het nieuwe schooljaar ook aan. Niet onbelangrijk voor een park dat aan een middelbare school met een tweede en derde graad grenst.

Resultaten

Dekenijstraat in Lochristi

In het park in de Dekenijstraat zijn er slechts 2 fracties die het vooropgestelde resultaat halen: PMD en GFT. De fracties P&K en glas kennen een kleinere daling, en het restafval en de peuken stijgen i.p.v. dalen. Een deel van de peuken is historisch zwerfvuil.

Skatepark (Statieplein) in Eksaarde

Op het “Statieplein”/skatepark daalde het zwerfvuil voor de meeste fracties sterk. Het P&K haalde de norm van 15% niet en de peuken stegen met ruim 15%.  Hier is dit te wijten aan het niet opruimen van de peuken.

Pr. J. Charlottepark in Lokeren

In het Pr. J. Charlottepark in Lokeren daalde het zwerfvuil. Het aantal peuken steeg na de lancering van het project zeer lichtjes.

Hoedhaarpark

Het Hoedhaarpark kende een lichte daling van P&K en PMD. Glas bleef status quo. Het restafval en de peuken bleven ook na de lancering van het project stijgen. Een deel van de peuken is historisch zwerfvuil. De enige echte daler hier is het GFT-afval.

Dr. Jules Persynplein in Wachtebeke

Op het Dr. Jules Persynplein daalde het PMD, het GFT en het glas zoals we opgelegd hadden in de SMART-doelstelling. Het restafval en het P&K daalden ook, maar niet zoals vooropgesteld. Ook hier zijn de peuken gedurende de monitoring enkel gestegen.

Park Ter Elst  - Zele

Alle fracties kenden een forse daling, ook de peuken, maar die behaalden net niet het vooropgestelde doel van 15%. Bij elke effectenmeting lag het park er opmerkelijk net bij.

Gemeentepark Zelzate

In het gemeentepark in Zelzate zien we eveneens een zeer goed resultaat voor alle fracties, behalve de peuken. Ook hier zitten naar alle waarschijnlijkheid historische peuken tussen.

Evaluatie – behaalde eindresultaat

Gedragsverandering

Het communicatiebureau was er van overtuigd dat de mentaliteit en het gedrag van jongeren zou veranderen door de ontwikkeling van de videomarketingcampagne, want deze sluit aan bij het hoofdbezigheden van de jongeren: video’s bekijken op hun socials. De ludieke video’s van Timon Verbeeck werden massaal bekeken via de verschillende kanalen, maar hun engagement tonen via het posten van hun eigen “Trash Drop” bleef uit.

Het feit dat jongeren niet actief betrokken waren bij de uitwerking had vermoedelijk ook effect. Als jongeren “het gezicht” van de anti-zwerfvuilcampagne zouden zijn, zouden ze ook sneller geneigd zijn zich te engageren de doelplaats netjes te houden, als een soort meterschap/peterschap.

Om effectief de denkwijze en mentaliteit drastisch te veranderen is er meer nodig dan de uitrol van zulke kortstondige projecten. Campagnes groeien vaak uit tot een succesverhaal wanneer deze regelmatig worden herhaald, net zoals bv. bij de BOB-campagne. IDM heeft de eerste contacten gelegd met het communicatiebureau om een vervolgscenario uit te werken.

Het communicatiebureau spreekt van een geslaagde campagne in het opzicht van de bewustwording rond het thema zwerfvuil. Met meer dan 1,4 miljoen views was er heel veel awareness voor deze campagne. Vanuit het opzicht van IDM is dat gedeelte zeker geslaagd, het gedeelte om als jongere actief de “Trash Drop” te doen met als resultaat dat de mentaliteit van de jongeren veranderde en alle parken zeer netjes lagen, kwam onvoldoende tot zijn recht in dit anti-zwerfvuilproject.

Historisch zwerfvuil

Het project toont aan dat de peuken bij een opruimronde zeer vaak blijven liggen en bijgevolg meting na meting aangroeien. We kunnen spreken dat de peuken voor een stuk wél historisch zwerfvuil zijn.

Het weer

Het weer bv. speelt ook een grote rol bij het aandeel zwerfvuil dat achterblijft op de probleemlocaties. Wanneer er minder jongeren (of burgers in het algemeen) buitenkomen, wordt er sowieso minder afval buitenshuis geproduceerd en is de kans ook kleiner dat er zwerfvuil wordt achtergelaten.

Lessen voor de toekomst

Jongeren worden vandaag de dag uitgebreid geïnformeerd en gesensibiliseerd rond de gevaren van het posten van foto’s op hun social mediakanalen. Er worden nl. heel de tijd online foto’s gekopieerd om nadien nepaccounts aan te maken.

Uit de nul- en effectenmetingen is gebleken dat de peuken een grote plaag blijven. Om die reden is IDM opnieuw begonnen met de actieve verkoop van zakasbakjes. De supermarkten, krantenwinkels en horecazaken in de 6 gemeenten die aangesloten zijn bij IDM worden betrokken bij de verkoop hiervan.