Situatieschets 

In juli 2022 startte afvalintercommunale IGEAN in samenwerking met Mooimakers en de gemeenten waar ze actief zijn, het project zwerfvuil en sluikstort: Minder brol bij onze bol om het probleem van sluikstort aan glascontainers in hun werkingsgebied te doen dalen. Ze deden dit door middel van een persoonlijke aanpak ​om een bepaalde emotionele waarde rond de sites te verwezenlijken bij de inwoners.  

Aanpak 

De aanpak van de afvalintercommunale bestond uit: 

• Een personalisatie van de betrokken glasbollen​ via wrapping door middel van een tekenwedstrijd 
• Sensibilisering van de lokale besturen en van de inwoners 
• Het uitwerken van een peter-/ meter-werking​ 

De afvalintercommunale rolde de aanpak uit in alle gemeentes waar glascontainers aanwezig zijn.  

Netheidswerkgroep 

IGEAN richtte de werkgroep netheid​ op. Deze bestond uit de milieuambtenaren van de betrokken gemeente, het team inzameling en het team communicatie van IGEAN. Deze werkgroep kwam een drietal keer samen tijdens het verloop van het project om af te stemmen en het project op te volgen. 

Inventaris 

IGEAN startte met een inventaris op te maken van elke betrokken locatie en maakte hiervoor gebruik van het MyFost-systeem. In de inventaris gaven ze volgende informatie in: 

• De staat van de ondergrond 
• Of er al dan niet een vuilnisbak aanwezig was 
• Of de aanwezige communicatie in orde was 
• Of er sociale controle was 
• Wie de gebruikers van de sites waren  

• Of er sluikstort aanwezig was en wat het was 

5 pijleraanpak 

IGEAN pakte het probleem integraal aan gestoeld op een vijf-pijlerbeleid: 

Infrastructuur en omgeving 

Om een goede start te nemen, bracht de afvalintercommunale een aantal basisvoorwaarden in kaart rond de infrastructuur en de omgeving:​ 

• Of de glasbol nog in goede staat​ was? 
• Of de infrastructuur in de buurt van de glasbol (straatmeubilair, vuilnisbak in de buurt, ...)​ uitnodigend en 'proper' was? 
• Of er signalisatie van gewenst gedrag (bv. sorteerregels) aanwezig was? 
• Of de omgeving uitnodigend en 'proper' ​was (groenonderhoud, ...)​? 
• Of de sensibiliserende boodschappen op en rond de glasbol nog in orde waren?​ 
• Ze volgden de reiniging van de site op. 
• Ze keken na of de ondergrond geschikt was voor doeltreffende reiniging?​ 

Op basis van de analyse van de betrokken locaties, gaven ze de gemeentes het nodige advies ter verbetering van de basisvoorwaarden en vroegen ze de onderaannemer om ook actie te ondernemen indien dit nodig bleek, bijv. betere reiniging​. 

Om de omgeving te verfraaien, organiseerden ze een 'personalisatie’-wedstrijd waarbij de bewuste glasbollen in een nieuw jasje gestoken werden (wrapping). Hier betrokken ze de inwoners en scholen bij. ​ De wedstrijd was voor de leerlingen van het vijfde en zesde leerjaar en de inwoners mochten de jury zijn. Er werd één ontwerp per gemeente gekozen. De winnende tekening zal 3 jaar lang aanwezig zijn in het straatbeeld​. 

Participatie 

Behalve het personaliseren van de glasbol zelf, wilde de afvalintercommunale de scholen, ouders, omwonenden, familieleden warm maken om zich verder over de glasbolsites te 'ontfermen’ via een meter- of peterwerking.  

​Omwonenden 

Ze deden een oproep naar peters en meters tijdens het persmoment rond de gewrapte glasbol. Meters en peters konden zich aanmelden via het webformulier op de website van de afvalintercommunale: Minder brol bij onze bol - adopteer een glasbol! | IGEAN 

Voor de kandidaat meters en peters organiseerden ze een fysiek en online informatiemoment en de mogelijkheid om deel te nemen aan de opleiding ‘vervuilers aanspreken’ van Mooimakers. Mooimakers berichtte hierover op haar website​. 

De meters en peters werden ook voorzien van het nodige materiaal en konden met al hun vragen terecht bij de afvalintercommunale. 

Met deze aanpak wilden ze het belang van een nette omgeving verder stimuleren, ook nadat de gepersonaliseerde bollen in het straatbeeld verschenen.​ IGEAN merkte een sterk engagement bij hun inwoners rond de problematiek. 

Scholen 

IGEAN deed een oproep bij de betrokken scholen om hen ook warm te maken om een glasbol te adopteren en dit als actie aan te geven in het kader van Operatie Proper. 

Om de leerlingen te sensibiliseren over zowel het nut van glas te sorteren en recycleren als hoe je een glasbolsite proper houdt en waarom,​ organiseerde de afvalintercommunale een quiz. Hiervoor voorzagen ze lesdocumenten met daarin alle informatie en nuttige achtergrondinfo. De incentive voor scholen om deel te nemen aan de quiz waren prijzen voor 3 winnende klassen. Deze bestond uit een lekker bedankje, een boekenbon en een bezoek aan de VR-stand Sorteer-smurfen. Alle deelnemende klassen kregen het boekje Sorteersmurfen van Fost Plus. Er waren maar liefst 50 inzendingen en héél veel juiste antwoorden. 

Betrokken lokale besturen 

IGEAN maakte een checklist op voor de betrokken lokale besturen over ‘hoe ziet de ideale glasbolsite ​eruit?’ De input hiervoor haalden ze bij Mooimakers ​en Fost Plus. 

Communicatie 

IGEAN organiseerde een meerdelige sensibiliseringscampagne: van sorteerregels over gewenst inzamelgedrag tot betrokkenheid bij de glasbolsite (mensen aanspreken).​ 

Ze organiseerden een communicatiecampagne i.s.m. de betrokken 25 gemeentes. In het voorjaar organiseerden ze een persmoment met de boodschap dat Brol langs de glasbol niet OK is. Hierbij gaven ze informatie mee over de tekenwedstrijd en werd de glasbol met wrap onthuld. Ze kondigden eveneens het peter/meter-project​ hierbij aan. 

​In het najaar van 2023 volgde nog een persmoment rond de Week van de Handhaving (zie verder). 

Om informatie over het project te verspreiden, maakten ze gebruik van verschillende communicatiekanalen: 

• Sociale media​ 
• Gemeentelijke infobladen​ 
• Afvalkrant​ 
• Recycle! app​ 
• Website van IGEAN en gemeenten​ 
• Pers​ 
• …​ 

Handhaving 

Samen met de betrokken gemeenten tekenden ze een actieplan​ uit rond handhaving 

• waarbij geregelde controle- en monitoring-momenten werden afgesproken ​ 
• waarbij de verbalisant de glasbolsites bezoekt, aanvullend op het meetmoment (minimum 4x / jaar – 1x / seizoen).​ 
• Als er afval of sluikstort rond de glasbolsites aangetroffen werd, en de dader identificeerbaar was, dan maakte de verbalisant een proces-verbaal of bestuurlijk verslag op en bezorgde dit aan de sanctionerend ambtenaar voor verder gevolg.​ 

Er werd ook een infosessie georganiseerd voor de eigen GAS-medewerkers en deze bij de gemeente​. 

Daarnaast informeerden ze inwoners over wat ze kunnen doen als ze getuige zijn van sluikstort. ​

Samen met het intergemeentelijk team GAS van IGEAN evalueerden ze tot slot de bestaande politie- en retributiereglementen en adviseerden ze de gemeenten om bij te sturen waar nodig. ​ 

Bijkomend engageerde de sanctionerend ambtenaar zich om de overtredingen die werden vastgesteld tijdens de projectperiode (met voorrang) op te nemen en hierover de nodige rapportage te bezorgen met respect van de privacy-wetgeving. ​Op die manier kregen ze een helder beeld van het effect van de actie.​ 

Ondanks deze acties hebben de GAS-ambtenaren geen PV kunnen opstellen, wegens geen persoonsgegevens aangetroffen. 

In het najaar ​deed de afvalintercommunale mee aan de Week van de Handhaving met de boodschap: Is de glasbol vol, neem glas dan mee terug - ook dat is sluikstort​. De uitwerking bestond uit: borden aan elke glasbolsite​. Hier communiceerden ze over via de (gemeentelijke) communicatiekanalen​ en een persmoment in de gemeente Brecht​. 

Monitoring 

De monitoring van het project gebeurde op basis van beeldmeetlatten. Er werd gestart met een nulmeting en op geregelde tijdstippen werden er effectmetingen uitgevoerd. De momentopname van de nul- en effectmetingen gaf volgens de afvalintercommunale vaak een beter beeld dan verwacht. ​De gemeentebesturen reageerden snel bij meldingen en ruimden snel op.  De monitoring en handhaving vonden plaats in vijf gemeenten. 

Resultaten  

De netheid van de glasbollen die een peter of meter hadden, evolueerde positief. Er was een groot engagement bij de groep, waardoor er ook verschillende meldingen binnen kwamen. IGEAN paste ook het contactformulier aan zodat meldingen gemakkelijker konden doorgegeven worden.​

Aartselaar 

• In Aartselaar waren de omgevingselementen in de buurt van de glasbol meestal ok, maar lag het probleem bij te weinig sociale controle.  
• Twee probleemsites evolueerden positief. De andere sites waren globaal genomen positief. Er was geen merkbare impact van de aanwezigheid van een vuilnisbak op 1 site.​ Een kwart van de sites had telkens een perfecte score.​ 
• Er was 1 site met meter/peter. De netheid bleef hier globaal genomen hetzelfde​. 

Brecht 

• In Brecht was de afwezigheid van sociale controle eveneens een werkpunt. Daar was ook nood aan aandacht voor de omgeving van de sites, o.a. de ondergrond. 
• Een aantal sites vertoonden ‘problemen’ bij nulmetingen, maar na het nemen van maatregelen werd er een positieve trend ingezet.​ Een aantal van de sites behaalden bij de laatste metingen telkens een hoge positieve score. ​Algemeen genomen waren de scores nog niet optimaal, waardoor verder overleg met gemeente wenselijk was. 
• Er waren 4 sites met meter/peter. Hier evolueerde de netheid in positieve zin. Één van de sites bleef een probleem, waardoor de gemeente besloot camerabewaking te installeren in het voorjaar van 2024​. 

Kapellen 

• De meerderheid van de glasbolsites was in orde qua ondergrond​. Ook hier verschillende sites zonder ‘sociale controle’​ 
• Bij nulmetingen werden er geen probleemsites gedetecteerd, uitgezonder één site. Deze laatste bleef ook het zorgenkindje bij effectenmetingen.​ Ondanks goede score bij de nulmetingen, werden een aantal sites doorheen de tijd toch geconfronteerd met sluikstort. Na overleg met de gemeente bleek er niet meteen een aanwijsbare reden, maar verdere opvolging van de situatie was wenselijk.​ 
• Er waren 5 sites met glasbolmeter/-peter: 2 van de sites kregen een betere evaluatie, de anderen bleven status quo wat netheid betreft.​ 

Rumst 

• Ook in Rumst waren bijna alle omgevingsfactoren in orde. Ook hier was de sociale controle een werkpunt. ​ 
• De sites die bij de nulmeting af en toe een mindere score hadden, kregen bij evaluatie nulmetingen een beduidend betere score.​ Algemeen genomen, waren er geen échte problemen met glasbolsites in Rumst. ​ 
• Er was 1 site met glasbolmeter/peter. Dit zorgde voor een duidelijk positieve evolutie van de site die in het verleden wel af en toe met problemen had te kampen.​ 

Wijnegem 

• De omgevingsvoorwaarden waren in Rumst in orde. Net zoals de vier andere sites was hier ook de ‘sociale controle’ een aandachtspunt​. 
• 4 sites kregen bij de nulmeting een minder gunstige score. Allen evolueerden doorheen het traject naar een (bijna) ideale score. ​Een heleboel sites kregen regelmatig een A+ omdat degene die de metingen uitvoerde oordeelde dat zowel de glasbol zelf als de omgeving ervan in perfecte staat waren.​ 
• 2 van de 3 ‘probleemsites’ uit de nulmetingen kregen een meter/peter. Het effect was duidelijk en ze evolueerden naar sites met een (bijna) perfecte score.​ 

Conclusie 

IGEAN verbetert netheidsscores glasbolsites door toegenomen sociale controle en verfraaiing van de omgeving, al blijft lokale opvolging van de sites nodig.