Situering

In februari 2021 startte afvalintercommunale Intradura in samenwerking met Mooimakers en de gemeenten waar ze actief zijn, een project zwerfvuil en sluikstort om het probleem van bijplaatsingen aan glascontainers en afvalstraatjes in hun werkingsgebied met 40% te doen dalen. Ze verzamelde ook extra informatie over de verschillen tussen afvalstraatjes, ondergrondse en bovengrondse glascontainers op vlak van bijplaatsing en de aanpak van het sluikstortprobleem. Finaal kozen ze 12 probleemlocaties om maatregelen op maat van de afvalverzamelplaats door te voeren. Één van de problemen was de overmatige bijplaatsingen van huisvuil en papier & karton. Het project bleek door de uitgevoerde metingen een succes.

Aanpak

Inventaris

Alvorens aan de slag te gaan werden de probleemlocaties in kaart gebracht op basis van:

1. Interne gesprekken met de chauffeur van Intradura
2. Een intern gesprek met de dispatch van Intradura
3. Klachten en meldingen van gemeenten en bewoners

Steden en gemeenten op het grondgebied van Intradura gaven input over welke maatregelen (camera-toezicht, containercoats, ondergrondse inzameling, samenwerking politie) zij al troffen om bijplaatsingen rond afvalverzamelpunten aan te pakken en wat de effecten daarvan zijn. Hun ervaringen, do’s en don’ts nam Intradura mee als meerwaarde binnen het project.

Intradura bracht ook de huidige situatie van alle sites in kaart: al dan niet verharde ondergrond, vervuiling van de site, al dan niet aanwezige communicatie, omgevingsfactoren zoals vandalisme, onkruidgroei, enz.... In totaal controleerden ze 45 sites, met in totaal 64 recipiënten.

Integrale aanpak

Intradura pakte de afvalverzamelpunten integraal aan. Hier een overzicht van de ingrepen die zij doorvoerden.

Eigen werking

Intradura bekeek hoe ze de operationele taken i.v.m. het afvalbeheer verder konden optimaliseren, bijv. een betere monitoring. Zo zag een online klachtenregistratiesysteem het levenslicht, werden de op te ruimen sites toegevoegd aan de instructies van de huisvuil-ploegen en herhaalden ze de regels rond de opkuis van de glascontainers.

Intradura richtte een werkgroep netheid op met de betrokken steden en gemeenten in het project en overlegt op regelmatige basis over o.a. de probleemlocaties, welke acties er ondernomen worden en de afstemming tussen de onderlinge partners. De gemeenten werden betrokken bij de finale beslissing van de acties op de verschillende locaties waarbij Intradura met enkele voorstellen naar voor kwam. Intradura informeerde alle stakeholders (vennoten, milieu-ambtenaren, schepenen van milieu, ...) op regelmatige basis over het project.

Bij aanwezig zwerfvuil of sluikstorten ruimde de gemeente of Intradura dit op zodat dit geen aantrek op andere bijplaatsingen had.

Basis op orde

Intradura zorgde allereerst dat de basis van de sites in orde was. Wanneer de basis weer terug op orde is, zal automatisch het gedrag van omwonenden veranderen. Een schone omgeving stimuleert schoon gedrag. Dit deden ze door te werken op de pijlers infrastructuur, omgeving, handhaving en communicatie.

• Glascontainers vervangen indien ernstige beschadigingen met een duidelijk risico op glasverlies
• Voedselresten en andere vuiligheid verwijderen
• Container schoonmaken
• Graffiti verwijderen
• Roest en beschadigingsplekken bijwerken
• Groenvoorziening netjes bijgewerkt
• Onkruid wegwerken
• Glasscherven, doppen en deksels rond de glascontainer opruimen
• Oude (informatie)stickers (als informatie niet meer up-to-date is/stickers niet meer fris ogen of onleesbaar zijn) verwijderen en vervangen
• Bord met ‘verbod op sluikstorten’ vervangen indien onleesbaar of bijplaatsen

Intradura informeerde elke gemeente over volgende zaken:

• Goede locatie kiezen (niet te afgelegen)
• De aanleg van voorzieningen (vb. verharden ondergrond)
• Verfraaien maar regelmatig veranderen
• Inzetten van camera’s via Intradura

Communicatie

Via diverse bestaande kanalen (website, sociale media, infoblad) communiceerden ze over de aanpak en resultaten van het project en de afzonderlijke ingrepen. Hiervoor maakten ze communicatiemateriaal aan voor de gemeenten rond bijplaatsingen.

Handhaving

Intradura heeft een sluikstortbeleid met cameratoezicht op maat uitgewerkt waarin steden en gemeenten, afhankelijk van hun behoeftes, kunnen instappen op heel het traject of binnen één van de vier modules.

De vier modules zien er als volgt uit:

• Module 1 'aankoop': Intradura fungeert als aankoopcentrale voor de aankoop van camera’s. Hierbij kunnen de geïnteresseerden intekenen op de aankoopprocedure van de camera of de camera’s laten aankopen door Intradura met een afschrijfperiode van 3 jaar.
• Module 2 ‘(ver)plaatsing en onderhoud': Intradura (ver)plaatst en onderhoudt de camera's voor de geïnteresseerde vennoten.
• Module 3 'verwerking beelden': Intradura werft een intergemeentelijke verwerker die de camerabeelden bekijkt en verwerkt.
• Module 4 'handhaving': Voor de afhandeling van de betrapte sluikstorters wordt de hulp van streekintercommunale Haviland ingeroepen. Op deze manier is er ook een financiële return voor de gemeenten bij het opleggen van GAS-boetes.

Getroffen maatregelen

Nadat de basis in orde werd gebracht bij de 12 gekozen sites, paste Intradura een gedragsinterventie toe op elk van de sites en testte deze op korte en lange termijn. Op langere termijn verwachten ze dat de effecten door gewenning zullen afnemen. Hiervoor ontwikkelden ze een rotatiesysteem. Zo kan er minder gewenning op een locatie plaatsvinden en blijven de inwoners gemotiveerd om correct te sorteren en niets rond de afvalverzamplaats bij te plaatsen. Door dezelfde materialen van de ene plaats naar de andere plaats te roteren, wordt de locatie elke keer met nieuwe elementen ingericht.

Er werden vijf verschillende acties uitgetest op de verschillende sites. Elke locatie kreeg slecht één actie toegewezen. De verschillende acties worden dus niet overal uitgerold. De actie/maatregel werd bepaald op basis van locatie, in overleg met de gemeenten.

1. Container-upgrading: de ondergrondse containers worden voorzien van vrolijke container-wrapping + coating die in samenspraak met de gemeenten is ontworpen. Zo vraagt Intradura respect voor de mooie, propere en opgefleurde site in het straatbeeld. Een vrolijke omgeving stimuleert namelijk goed gedrag. Het doel is dan ook het aantal bijplaatsingen te verminderen en tegelijkertijd kan het een informatieve blikvanger worden. De keuze ging naar een afbeelding van een grasmat met vrolijke bloemen in. De zuilen van de twee afvalstraten toverden ze om tot huisjes. De alleenstaande ondergrondse glascontainers vormden ze om tot boomstronken met vlinders en eekhoorns die op bezoek kwamen.

2. Palen met ogen: 95 procent van ons gedrag is onbewust. Onderzoek toonde aan dat wanneer je ogen gebruikt, je deze onbewust toch waarneemt en je je bekeken voelt. In zo’n geval ga je je beter gedragen. Intradura testte het effect hiervan uit door gebruik te maken van palen met ogen op. De palen met ogen zijn verplaatsbaar, waardoor ze ze op eender welke plek kunnen inzetten. Met de boodschap “hou het proper” vergrootten ze de aanwezigheid van positieve omgevingsinvloeden en tonen ze de postieve norm.

3. Placemaking - boekenruilkast: Placemaking betekent ‘het maken van een plaats waardoor het een plek wordt waar mensen graag willen zijn’. Het idee hierachter is dat wanneer een plek aangenaam is ingericht en er mensen zijn, er minder snel ongewenst gedrag zal voorkomen. Intradura plaatste een boekenruilkast naast een glascontainer gelegen aan een parkje of pleintje. Voorbijgangers kunnen dan een boek nemen en lezen op een bankje in de buurt van de glascontainer. De boekenruilkast plaats je best in een buurt of wijk voor de sociale cohesie. Ze werkten hiervoor samen met de dichtstbijzijnde school, buurtwerk, vrijwilligers en de gemeente (pijler participatie). Hoe meer mensen zich betrokken voelen en zich hun omgeving mentaal toe-eigenen, hoe meer sociale controle er is. Sociale controle zorgt mee voor het respecteren van de maatschappelijke normen met winst op het gebied van openbare netheid.

Om de betrokkenheid te creëren van de verschillende doelgroepen, maakten ze afspraken op maat:

De school

• De school betrokken ze bij het schoonhouden van de glasbol door het (mede)eigenaarschap van de publieke ruimte te laten claimen en zelf mee de handen uit de mouwen te laten steken.
• Inschrijving voor Operatie Proper en minstens 1 keer per week met een klas de omgeving rond de glasbol opruimen.
• Organisatie ‘boekdagen’ waar leerlingen samen met de school naar de boekenruilbib gaan om boeken te ruilen.
• Houden van leesmomenten aan de boekenruilbib.
• Leerlingen ontwierpen affiches om rond de glasbol te plaatsen.
• Aanduiding van een boekenjuf die de boekenruilbib aanvult wanneer nodig.
• Inkleding van de boekenruilbib in thema’s zoals Valentijn, Pasen, Sinterklaas, ….
• De leerlingen van de school werden ook opgeroepen om samen met Intradura de stoep van de boekenruilbib en glasbol in te kleuren met krijtverf in thema’s rond milieu. Hierdoor zal de link tussen milieu en het proper houden van je omgeving nauwer worden.

Buurtwerk

• Organisatie van activiteiten met de betrekking tot de boekenruilbib (leesmoment, omruildagen, etc….).
• Samen de boodschap verspreiden naar ouders en jongeren dat er een boekenruilbib op komst was en met welk doel dit er kwam.
• Helpen bij het inkleuren van de stoep in natuurthema’s.

Vrijwilligers

• 3 buurtbewoners werden glasbolmeter/-peter en gaan minstens 1x per twee weken rond de glasbol opruimen. Om de opdracht goed te kunnen uitvoeren kregen de peters en meters materiaal (grijper, fluohesje, handschoenen, zwerfvuilzakken) en andere ondersteuning ter beschikking van Intradura en Mooimakers. Zij kuisten (afwisselend) bovenop de wekelijkse opruimronde van Intradura. Als er ter hoogte van de glasbol een sluikstort was, nam de peter/meter contact op met Intradura zodat ze het sluikstort konden opruimen. Achtergebleven zwerfvuil werd opgekuist door de vrijwilliger om een blijvende algemene netheid te kunnen garanderen. Een nette omgeving draagt bij tot het ontraden van potentiële sluikstorters.
• 1 buurtbewoner werd ook boekenruilbibmeter: vult de boekenruilbib aan wanneer nodig.

De gemeente onderhoudt de boekenruilbib en levert boeken van de bib.

 

4. Engagement van een glasbolmeter/-peter: Voor elke glasbolsite werd via een flyer en een artikel een vrijwilliger gezocht die wenst mee te helpen aan een nette omgeving rond de glasbollen. De glasbolmeters of - peters zorgen ervoor dat het zwerfvuil vlakbij de glasbol wordt opgeruimd en krijgen een centraal telefoonnummer om te melden indien de bol vlugger vol is dan gewoonlijk. Dankzij deze vrijwilligers kan de juiste persoon snel verwittigd worden en ziet de glasbol er altijd netjes uit. Op deze manier wilden ze de sociale controle verhogen, betrokkenheid van de burger genereren en korter op de bal te spelen om sluikstort op te ruimen.

5. Taalloze stickers met de sorteerboodschap op ondergrondse afvalstraten waar bijplaatsing van papier  & karton, maar ook glas en huisvuilzakken het grootst was. De stickers zijn er om de inwoners beter te informeren over de werking van de afvalstraten én zodat ze weten dat het verboden is om afval naast de zuilen te plaatsen.

Naast de afvalcontainer en afvalstraat staat er nu ook een bord met de sorteerregels per zuil. Op dit bord staat ook het nummer van een klachtenlijn of meldpunt. Zodat er snel gereageerd kan worden op meldingen en klachten. Ze gebruiken pictogrammen zodat duidelijk is wat er wel/niet in de containers mag. Mensen worden gewezen op de algemene norm op het moment en de plaats waar zwerfvuil/sluikstort wordt gedumpt. Dit moedigt sporadische ontduikers aan om de norm te volgen.

Resultaten

De resultaten geven we weer per opstelling (een gemiddelde).

De site waar er container-upgrading in de vorm van boomstammen werd uitgevoerd, kende een verbetering in bijplaatsing:

• op korte termijn: daling van bijplaatsing met 86%
• op middellange termijn: daling van bijplaatsing met 90 %
• op lange termijn: daling van bijplaatsing met 83%

De site waar er container-upgrading in de vorm van huisjes werd uitgevoerd, kende een verbetering in bijplaatsing:

• op korte termijn: daling van bijplaatsing met 62 %
• op middellange termijn: daling van bijplaatsing met 77%
• op lange termijn: daling van bijplaatsing met 72%

De site waar er palen met ogen werden gebruikt, kende een verbetering in bijplaatsing:

• op korte termijn: daling van bijplaatsing met 79%
• op middellange termijn: daling van bijplaatsing met 87%
• op lange termijn: daling van bijplaatsing met 81%

De site waar er een boekenruilbib werd geinstalleerd, kende een verbetering in bijplaatsing:

• op korte termijn: daling van bijplaatsing met 86%
• op middellange termijn: daling van bijplaatsing met 91%
• op lange termijn: daling van bijplaatsing met 86%

De sites waar er een engagement van glasbolpeter of -meter was, kende een verbetering in bijplaatsing:

• op korte termijn: daling van bijplaatsing met 67%
• op middellange termijn: daling van bijplaatsing met 70%
• op lange termijn: daling van bijplaatsing met 72%

De sites met stickers met een sorteerboodschap, kende een verbetering in bijplaatsing:

• op korte termijn: daling van bijplaatsing met 53 %
• op middellange termijn: daling van bijplaatsing met 60%
• op lange termijn: daling van bijplaatsing met 55%

Overzicht van de evolutie van het gemiddeld aantal bijplaatsingen per locatie:

Besluit

De vooropgestelde doelstelling om het probleem van bijplaatsing aan glascontainers en afvalstraatjes van Intradura met 40% te doen dalen werd behaald. De bijplaatsing daalde voor alle 5 acties met een gemiddelde van 64,23% (korte termijn), 79,17% (middellange termijn) en 74,83% (lange termijn). Na de sterke dalingen kampen ze terug met een kleine stijging (meting op 6-7 maand). De mogelijke oorzaak zou gewenning kunnen zijn. Geen alarmerende cijfers, maar wel het signaal dat we onze waakzaamheid moeten verscherpen en/of bijkomende maatregelen voorzien.

De actie met het beste resultaat op lange termijn is de plaatsing van de boekenruilbib  naast de glasbol. Op de tweede plaats zien we dat de wrapping van de ondergrondse containers ook voor goede resultaten zorgt op vlak van vermindering van bijplaatsing.

Daarnaast ondervond Intradura dat het plaatsen van ondergrondse containers zorgt voor minder bijplaatsing op probleemlocaties. Bijplaatsing van fracties zoals vlak en hol glas en keramiek/porselein komen minder vaak voor aan ondergrondse glascontainers dan aan bovengrondse. Anderzijds zien we een sterkere toename van recipiënten voor karton en grofvuil.

Advies

Intradura raadt haar steden en gemeenten aan om volgende actie/maatregelen toe te passen t.o.v. locatie:

• Container-upgrading: wrapping + coating: kan eender welke ondergrondse locatie zijn waar je een bepaalde boodschap wilt brengen of de omgeving wilt opfleuren. Een vrolijke omgeving stimuleert namelijk goed gedrag. Het doel is dan ook het aantal bijplaatsingen te verminderen en tegelijkertijd kan het een informatieve blikvanger worden.
• Palen met ogen: aan invalswegen of steenwegen omdat je de ogen vanop afstand reeds kan waarnemen. De passanten zullen de ogen bewust of onbewust waarnemen.
• Placemaking - boekenruilkast: de boekenruilkast moet geplaatst worden in een buurt of wijk, omdat hier meestal meer sociale cohesie heerst dan in andere delen van de gemeente. De boekenruilbib kan best geplaatst worden naast een glascontainer gelegen aan een parkje of pleintje. Op deze manier kunnen de passanten op hun gemak een boek nemen en lezen op een bankje in de buurt van de glascontainer.
• Engagement van een glasbolmeter/-peter: deze actie kan toegepast worden op een glasbol gelegen in een buurt of wijk, omdat hier meestal meer sociale cohesie heerst dan in andere delen van de gemeente. De vrijwilliger voelt zich dan vaker verantwoordelijk of verbonden met de glasbol, wat de kans op slagen van dit project verhoogt.
• Stickers met de sorteerboodschap: overal toepasbaar. Met de stickers kan je de inwoners informeren over de werking van de afvalstraten én dat het verboden is om afval naast de zuilen te plaatsen. Je maakt het gewenste afvalgedrag duidelijk.

Aan het einde van het project voorziet Intradura voor alle gemeenten een draaiboek met alle tips erin (gedragsinterventies, kostprijs, leveranciers, ...). De gemeenten kunnen met behulp van het draaiboek op zelfstandige basis initiatieven nemen om sluikstorten een halt toe te roepen.