De markt. Een plek van ongedwongen conversaties, waar je heerlijke geuren opsnuift en geniet van die unieke gezelligheid. Het is in vele steden en gemeentes een wekelijkse place to be. Maar waar veel bedrijvigheid en volk is… is ook afval en zwerfvuil. Wat doe je nu best als lokaal bestuur om met dat overgebleven afval om te gaan? Hoe ga je zwerfvuil tegen? Hieronder enkele tips gebaseerd op een integraal beleid om zwerfvuil te voorkomen.

Vertrekken doen we bij Mooimakers altijd vanuit de gekende pijlers:

1. Preventie
2. Infrastructuur
3. Omgeving
4. Sensibilisering en communicatie
5. Participatie
6. Handhaving

Eens maatregelen zijn ingezet is het opportuun het effect ervan te blijven monitoren. Zo kan je bijsturen waar nodig.

Preventie

Inzetten op de preventie van zwerfvuil begint al bij een belangrijke focus te leggen op de preventie van afval in het algemeen. Afval dat er niet is, kan niet in zwerfvuil veranderen. Dit kan je doen door het stimuleren van het gebruik van herbruikbaar materiaal:

• Stimuleer het gebruik van herbruikbare zakjes voor de aankopen.
• Stimuleer eetkraampjes om gebruik te maken van herbruikbaar cateringmateriaal of herbruikbare bekers.

Daarnaast kan er ook nagedacht worden over wat er meegegeven wordt aan de klanten. Kleine materialen zoals servetten, kassatickets of flyers zijn heel gevoelig om te gaan vliegen en in zwerfvuil te veranderen. Deze materialen geef je best dan ook niet automatisch mee, maar vraag of een kasticketje of een servet nodig is. Wijs je marktkramers hierop.

Wijs marktkramers op de mogelijkheid van wegwaaiend afval en verpakkingsmateriaal.

Infrastructuur

Je zorgt best voor voldoende afvalrecipiënten. Zorg ervoor dat ze op een toegankelijke, zichtbare plaats staan en dat ze netjes onderhouden zijn natuurlijk.

Je kan aan de hand van je lokaal politiereglement en je marktreglement duidelijke regels opleggen aan de marktkramers. Volgens het voorbeeld van het model-politiereglement (afdeling 6, artikel 10) “dient de uitbater van een inrichting, ook tijdelijke (bv. markten, kermissen, braderijen, …) die voedingsmiddelen of dranken verkoopt of aanbiedt die die buiten de inrichting onmiddellijk worden verbruikt moet op een behoorlijke wijze, voldoende duidelijk zichtbare en goed bereikbare selectieve inzamelrecipiënten voorzien en instaan voor een correcte verwijdering en verwerking van het afval.”

Een aantal praktijkvoorbeelden:

• In Brugge, Sint-Niklaas, Diest en Brecht bijvoorbeeld wordt van de marktkramers verwacht dat ze hun eigen vuilnisbakken plaatsen, en het verzamelde afval weer meenemen na afloop van de markt. Ook dienen ze hun standplaats op te vegen wanneer de markt afgelopen is.
• Gent spreekt over een straal van 10 meter die de marktkramer moet proper houden rond zijn kraam. Ook hier staat de marktkramer zelf in voor het meenemen van zijn afval.
• In Hasselt wordt het belang van sorteren benadrukt. Zij voorzien vuilniszakken (tegen betaling) om dat te faciliteren. De marktkramer is wel vrij om het afval zelf mee te nemen naar zijn/haar eigen recyclagepark en het daar te sorteren.

Meer dan waarschijnlijk is er op het plein waar de markt plaatsvindt ook een openbare vuilnisbak aanwezig. Daarvoor zijn er ook een aantal handige tips & tricks:

• Denk goed na alvorens en waar je een vuilnisbak plaatst. Informatie over de ideale vuilnisbak vind je hier. 

• Als lokaal bestuur kan je ook een groepsaankoop van vuilnisbakken of zakasbakjes organiseren. Wie sigaretten verkoopt, kan ook zakasbakjes aanbieden.

De belangrijkste aandachtspunten hier nog eens op een rijtje:

• Maak afspraken over de lediging met de marktkramers.
• Monitor de vullingsgraad en pas de ledigingsfrequentie aan indien nodig. Dit om overvolle vuilnisbakken te vermijden.
• Herstel defecten zo snel mogelijk. 
• Reinig de vuilnisbakken regelmatig. Zo verhoog je het gebruikscomfort.
• Zorg ervoor dat zwerfvuil en bijplaatsingen snel worden opgeruimd. Ook de handelaars zelf kunnen dit regelmatig doen.

Omgeving

Onderzoek wijst uit dat positieve omgevingsinvloeden een positief effect hebben op het vermijden van zwerfvuil. Hoe aantrekkelijker de omgeving hoe groter de weerstand bij mensen om te vervuilen. En hoe groter de consumptiedrang. Win-win dus! We geven je een paar concrete voorbeelden:

• Breng schoonheid door bijvoorbeeld verzorgde bloembakken te introduceren om het marktgebeuren nog aangenamer te maken.
• Zorg ervoor dat je vuilnisbakken proper zijn, dat er geen onkruid staat, geen graffiti, … Want het omgekeerde is ook waar: hoe meer verloedering hoe meer vervuiling (ook wel de Broken Windows-theorie genoemd).
• Is er toch sluikstort? Ruim het zo snel mogelijk op.

Sensibilisering en communicatie

Zorg ervoor dat alle marktkramers op de hoogte zijn van de (beoogde) inspanningen. Wat wordt er juist van hen verwacht? Hoe kunnen ze het lokaal bestuur bereiken mochten er vragen zijn?

Praktijkvoorbeeld: stad Mortsel deed dit aan de hand van een brief. Dit kan eveneens via een fysiek bezoek.

Wijs hen op de voordelen. Een propere markt heeft ook voor hen een positief effect:

• Een nette omgeving trekt meer klanten aan.
• Klanten zullen zelf meer geneigd zijn om hun afval correct weg te gooien.
• De beleving van klanten is positiever in een propere omgeving.
• Meer klanten en een positievere beleving leidt tot een beter imago en zo ook tot meer inkomsten.

Sensibiliseer de marktbezoekers met een positieve boodschap:

Met positieve communicatie kan je inspelen op onbewust gedrag en tegelijkertijd het gevoel van gastvrijheid versterken. Je kan hier leuk communicatiemateriaal vinden.

Laat de bezoekers weten wat je exact verwacht door zelf de norm te stellen.

Informeer de bezoekers van de markt via infobladen, campagnes, ... over hoe ze afvalarm en zwerfvuilvrij kunnen winkelen. Breng de organisaties met veel marktbezoekers op de hoogte (Femma, Ferm, KWB, ...).

Betrek de marktkramers bij het sensibiliseren van de marktbezoekers.

Participatie

Een mooie omgeving en het onderhouden is iets dat alleen kan werken als het door meerdere partijen gedragen wordt. Afspraken maken is zeer belangrijk: wie doet wat en wanneer? Betrek de marktkramers via je dienst economie en de marktverenigingen. Mooimakers stelde eerder al een voorbeeldcharter op dat de afspraken tussen alle betrokken partijen vastlegt. Laat je inspireren!  

Handhaving

Handhaaf op markten in samenwerking met de marktmeester. Volg op of de marktkramers aan de wettelijke verplichtingen vanuit het Vlarema voldoen. Indien de regelgeving niet gevolgd wordt, kan je de marktkramers hierop aanspreken. Bij herhaaldelijke inbreuken, kan er overgegaan worden naar het uitschrijven van een boete.

Marktafval, nl. afval dat door de marktkramers/handelaars na de markt op het openbare domein wordt achtergelaten, zoals verpakkingsafval, kartonnen kratten en dozen, groente- en fruitafval… beschouwt de OVAM als eigen gemeentelijk bedrijfsafval volgens het Uitvoeringsplan huishoudelijk en gelijkaardig bedrijfsafval. Een lokaal bestuur kan in het marktreglement opnemen dat marktkramers zelf verantwoordelijk zijn voor de afvoer van dit afval.  Het veegvuil dat na de markt wordt opgeruimd hoort bij het huishoudelijk afval.

Je kan net zoals Brugge, Gent, Hasselt, Sint-Niklaas, Brecht, Brakel, Diest en Mortsel al deden een variant van artikel 11 in het modelpolitiereglement opnemen in je lokaal politiereglement.

Het bedrag van de GAS-boetes wordt bepaald door de sanctionerend ambtenaar en per overtreding bekeken naargelang de context. Het maximale bedrag van een GAS-boete bedraagt €500 (voor meerderjarigen).

Als lokaal bestuur kan je zelf beslissen hoe je de handhaving juist aanpakt. Één ding staat alvast vast: door sociale controle voorkom je de creatie van zwerfvuil.