Opzet

Deze module bevat maatregelen tegen zwerfvuil en sluikstorten in de omgeving van handel en horeca. Hierbij wordt steeds vertrokken van een integraal beleid dat stoelt op zes pijlers:

1. preventie
2. infrastructuur
3. omgeving
4. sensibilisering en communicatie
5. participatie  
6. handhaving 

Deze module bevat maatregelen, informatie over hun impact en praktijkvoorbeelden voor de omgeving van horeca en handel.

Monitoring is het sluitstuk. Dit doen we om de netheid op de betrokken locatie te kunnen (bij)sturen.

Hoe bakenen we de omgeving rond de horeca en handel af?

Vlarema geeft de volgende verplichting mee rond de inzameling van afval: "De uitbater van een handelszaak die, zowel tijdelijk als permanent, tabaksproducten, voedingsmiddelen of dranken verkoopt of aanbiedt die buiten de inrichting onmiddellijk kunnen worden verbruikt, moet instaan voor een correcte inzameling, verwijdering en verwerking van het afval dat daaruit ontstaat op het eigen of het bijbehorende terrein. De nodige maatregelen moeten worden genomen zodat de ingezamelde afvalstoffen maximaal kunnen worden hergebruikt of gerecycleerd.”

De omgeving rond de betrokken zaken afbakenen hangt af van locatie tot locatie (bijv. winkelstraat versus winkel op het platteland). Bij sommige zaken kan dit een straal van 25-meter zijn. In een winkelstraat zal dit uiteraard minder zijn.

Het gaat bijvoorbeeld over dagbladhandels, (buurt)supermarkten, broodjeszaken, fastfoodketens, koffiebars, cafés en restaurants voor peuken ...  Dit is dus een effectieve maatregel in de strijd tegen zwerfvuil. 

Meer informatie over de volledige zespijleraanpak toegepast op het gebied rond handel en horeca lees je hieronder.

Voornaamste problematieken 

De netheid van de omgeving van handel en horecazaken is een belangrijk aandachtspunt. Verpakkingsafval belandt al snel op de grond als er geen recipiënt aanwezig is, peuken worden achteloos weg gekatapulteerd en de wind gaat al snel aan de haal met klein materiaal (betaalbewijs, suiker- of koekjesverpakking ...).

Van zodra de omgeving er niet proper meer bijligt, oogt de plaats meteen slordig en lijkt het een toelating voor een volgende passant om ook geen gebruik te maken van een vuilnisbak.

Algemeen principe 

De basis in orde hebben, is het eerste uitgangspunt. Zorg dat de omgeving er netjes bijligt en niet verloederd overkomt, zorg voor voldoende recipiënten en communiceer het juiste gedrag. Maak de nodige afspraken met alle betrokkenen.

Belanghebbenden

In het kader van een project rond de omgeving van horeca en handelszaken kan je volgende personen betrekken: 

• De betrokken handelaars
• Stads- en/of gemeentelijke diensten: omgevingsambtenaar, communicatiedienst, de dienst Economie, de bevoegde schepen, de technische dienst, gemeenschapswachten, politie, … 
• Fost Plus (m.b.t gescheiden inzameling) 
• Collega’s uit andere gemeenten/intercommunales die reeds vergelijkbare projecten hebben opgezet. 
• Omwonenden / zwerfvuilvrijwilligers of -peters/-meters 
• Mooimakers

Preventie 

Inzetten op preventie doe je door ervoor te zorgen dat afval minder zwerfvuilgevoelig wordt  (bijv. de aanhechting van het dopje aan kleine petflessen) en door de instroom van eenmalige wegwerpverpakkingen en andere afvalstoffen te verminderen. Minder zwerfvuilgevoelige producten komen op de markt. Het gaat om het vermijden en verminderen van (éénmalige) verpakkingen in de openbare ruimte en de instroom van andere afvalstoffen die gevoelig zijn om in het zwerfvuil terecht te komen. 

Bekijk in overleg met alle winkels en handelszaken hoe ze hun producten (meer) afvalvrij kunnen aanbieden.  

• Laat aanbieders van take-awayverpakkingen met een affiche aanduiden dat eigen verpakkingen van klanten welkom zijn. Stimuleer handelaars om vb. korting aan te bieden als klanten hun eigen lunchbox, lunch wrapper, koffiebeker, drinkfles … meebrengen. Bekijk en download de preventie-affiches.

• Stimuleer aanbieders om herbruikbaar cateringmateriaal in te zetten. Vb. herbruikbare potjes bij een ijsjessalon, herbruikbare koffiebekers bij een koffiebar, … 

• Stimuleer handelaars om herbruikbare verpakkingen te koop aan te bieden (vb. sandwich wrapper in een broodjesbar). 

• Stimuleer horecazaken om voedsel dat klanten ter plekke consumeren, niet te serveren in wegwerpmaterialen. 

Infrastructuur 

Volgens de verplichting in Vlarema, moeten handel en horecazaken dus zelf zorgen voor goede afvalrecipiënten. Goed zichtbare, netjes onderhouden recipiënten helpen de omgeving proper te houden.  

Ze moeten goed nadenken alvorens en waar ze een vuilnisbak plaatsen. Informatie over de ideale vuilnisbak is hier te vinden. 

In Genk voorzagen ze de winkels en terrassen van een klein vuilnisbakjes met een opvallend geel deksel met de boodschap 'Proper shoppen, Schoon eten'. Door deze ingreep daalde de hoeveelheid zwerfvuil met gemiddeld 50%.

Wie sigaretten verkoopt, kan ook zakasbakjes aanbieden. Als lokaal bestuur kan je ook een groepsaankoop van vuilnisbakken of zakasbakjes organiseren voor de handels- en horecazaken. 

Vanuit het lokaal bestuur kan je op probleemlocaties ook extra infrastructuur voorzien.

Lediging en gebruik door gemeente of stad

• Maak afspraken over de lediging met de handel en horecazaken.
• Monitor de vullingsgraad en pas de ledigingsfrequentie aan indien nodig. Dit om overvolle vuilnisbakken te vermijden.
• Herstel defecten zo snel mogelijk. 
• Reinig de vuilnisbakken regelmatig. Zo verhoog je het gebruikscomfort.
• Zorg ervoor dat zwerfvuil en bijplaatsingen snel worden opgeruimd. Ook de handelaars zelf kunnen dit regelmatig doen.

Omgeving

• Vergroot de aanwezigheid van positieve omgevingsinvloeden.  Dit kan bijvoorbeeld door de plaatsing van een bloembak. Verzorgde bloembakken brengen schoonheid. Ze kunnen de aandacht zo naar zich toe trekken dat een gebruiker de locatie aantrekkelijk vindt. Een mooie omgeving doet de waardering voor de omgeving toenemen en remt het ontstaan van zwerfvuil af (en sluikstort). Zowel voor het lokaal bestuur als voor de lokale handel en horeca is het positief dat klanten graag in een aantrekkelijke omgeving vertoeven en dus ook meer consumeren.
• Zorg dat je basisomgeving op orde is. Verklein de aanwezigheid van negatieve omgevingsinvloeden (zoals vuile vuilnisbakken, onkruid, slechte bestrating, graffiti, verbodsborden zonder gevolg, sluikstort …). Zichtbare verloedering leidt tot een toename van normoverschrijdend gedrag, of anders uitgedrukt: 'Vervuiling en verloedering trekt (meer) vervuiling en verloedering aan' (= Broken Windows-theorie). Dit moet worden vermeden. 
• Ruim sluikstorten snel op.  

Sensibilisering en communicatie

Informeer handel en horeca 

Informeer je handel en horeca over de verplichtingen die in Vlarema opgenomen zijn zodat de verwachtingen duidelijk zijn. De eerste focus kan gaan naar die zaken waar er zich een zwerfvuilprobleem stelt, bv. op een horecaplein of in een buurt met veel take-away. Vergeet ook de peuken niet: ook cafés en restaurants kan je op hun verantwoordelijkheid wijzen omdat klanten op deze plekken buiten gaan roken. En vergeet de markten, kermissen, braderijen ... niet. Maar uiteindelijk moeten alle horeca- en handelszaken die aan de omschrijving voldoen de wetgeving uitvoeren.

Bekijk met de dienst Economie wat de beste kanalen zijn om hen te bereiken. Dat kan bv. via een brief of e-mail naar gekende ondernemers. Nog beter is om bestaande adviesraden of werkgroepen te betrekken waarop handel en horeca zijn vertegenwoordigd en samen met hen te bekijken hoe ze deze regelgeving in de praktijk kunnen toepassen. Of je kan langsgaan bij bepaalde zaken waar er een probleem is met zwerfvuil om hen hierop te wijzen. Ook bij het uitreiken van bepaalde vergunningen kan je dit meenemen als aandachtspunt bv. bij een vergunning voor een handelszaak of een vergunning voor het plaatsen van een terras.   

Zet de voordelen in de verf 

Maak duidelijk welke voordelen een zwerfvuilvrije omgeving biedt.

• Een nette omgeving trekt meer klanten aan, zowel inwoners als toeristen.   
• Klanten zullen zelf meer geneigd zijn om hun afval in de vuilnisbak te gooien als er geen zwerfvuil op de grond ligt. 
• De beleving van klanten is positiever als de omgeving van de zaak proper is.  
• Dit heeft ook een positieve impact op het imago van de zaak, en uiteindelijk ook op de inkomsten. 
• De kosten voor de reiniging van het openbaar domein verminderen. 

Sensibiliseer met een positieve boodschap 

Met positieve communicatie (posters, stickers, digiborden, bierviltjes, nudgingtechnieken) kan je inspelen op onbewust gedrag en tegelijkertijd het gevoel van gastvrijheid versterken.

Durf hierbij de norm stellen: laat de betrokken partijen weten hoe proper je het wil hebben. Speel de voordelen van een zwerfvuilvrije omgeving ook uit. Als lokaal bestuur kan je hier in samenwerking met de ondernemers een mooie communicatiecampagne van maken. 

In Genk gebruikten ze portretten van lokale handelaars (rolmodellen) die openlijk een schone straat promoten. Deze portretten waren ontworpen om gedragsverandering te bevorderen door lokale betrokkenheid en verantwoordelijkheid te benadrukken. De ingreep maakt gebruik van het vertrouwen en de bekendheid die mensen hebben met lokale handelaars om een positieve sociale norm te benadrukken: het is normaal en gewenst om een schone straat te behouden en afval in vuilnisbakken te gooien. Het gevolg was dat er minder zwerfvuil was en de de straat was aanzienlijk schoner. 

Op een aantal strategische locaties in Genk kregen de vuilnisbakken een opvallende, goed zichtbare sticker. Hiermee wilden ze de mensen eraan herinneren dat een schone omgeving belangrijk is en hen bewuster maken van hun afvalgedrag. De boodschap benadrukt het verband tussen verantwoord winkelen en eten en het behoud van een schone en aantrekkelijke straat. Het had een positief effect op het gedrag van bewoners, handelaars en bezoekers. Als gevolg daarvan werd er minder zwerfvuil waargenomen en werden de straten schoner en aangenamer.

Participatie: sla de handen in elkaar 

Samenwerking zorgt voor een propere omgeving. Maak afspraken met de betrokken ondernemers rond het opruimen/vegen in de directe omgeving. Kijk samen wat er nodig is om tot een propere buurt te komen en maak heldere afspraken over wie, wat, wanneer doet. Leg hierbij tijdstippen vast. Het lokaal bestuur plant dan haar veegronde. De ondernemer agendeert op dat ogenblik een zwerfvuil-opruimronde.

Je kan de afspraken ook in een echt charter gieten, waar zowel de gemeente als de handel en horeca hun schouders onder zetten. Wie zich hiervoor extra engageert, kan ook een soort van netheidslabel verdienen. Dat kan extra klanten opleveren voor de ondernemer en een positief imago voor het lokaal bestuur. Communiceer hier ook over om andere ondernemers te overtuigen. 

Mooimakers stelde een voorbeeldcharter op dat de afspraken tussen alle betrokken partijen vastlegt. Maak hier gerust gebruik van voor inspiratie.

Handhaving

Volg op of handel en horeca aan de wettelijke verplichtingen vanuit het Vlarema voldoen. Handhaving is het sluitstuk van de integrale aanpak. Zorg er eerst voor dat alle andere pijlers aan bod kwamen alvorens over te gaan op handhaven. Zorg dat bv. gemeenschapswachten en GAS-vaststellers de naleving van deze regel controleren op hun rondes. Start met het aanspreken van de betrokkenen. Bij eerste overtredingen kan de betrokken handelaar hierop aangesproken worden. Bij herhaaldelijke overtredingen, kan er gevolg aan gegeven worden door een GAS-boete.

Je kan de maatregel als lokaal bestuur nog verder verfijnen door dit op te nemen in je politiereglement. Meer informatie over het modelpolitiereglement vind je hier: Modelreglementen handhaving | Mooimakers.be.  In Gent hebben ze bijvoorbeeld een artikel (artikel 1 quater) in het lokaal politiereglement rond de 10-meter regel.

Monitoring

Wil je de impact van je maatregelen meten op de openbare netheid? De Monitoringsmodule binnen de Mijn Mooie Straat applicatie kan je hiermee helpen. Wat de module te bieden heeft en hoe het allemaal in zijn werk gaat, lees je hier.

Enkele praktijkvoorbeelden

De lokale vestigingen van Fastfoodketens KFC en McDonald's ondertekenden een zwerfvuilovereenkomst met de stad Hasselt. Lees hier meer over de acties van McDonalds in Hasselt.